31 MART AYAKLANMASI

 

İÇİNDEKİLER
31 MART AYAKLANMASI (13 NİSAN 1909 / 31 MART 1325)
İKİNCİ MEŞRUTİYETİN İLANI ile İTTİHAT ve TERAKKİ CEMİYETİ ve İTTİHADI MUHAMMEDİ CEMİYET
AYAKLANMA ÖNCESİ FAALİYETLER ile 31 MART İSYANINA GÖTÜREN OLAYLAR
AYAKLANMANIN NEDENLERİ ile ALINAMAYAN ÖNLEMLER
AYAKLANMANIN BAŞLAMASI
HAREKAT ORDUSUNUN GÖREVLENDİRİLMESİ
AYAKLANMANIN BASTIRILMASI ve ABDÜLHAMİT’İN TAHTTAN İNDİRİLMESİ
ASİLERİN YARGILANMASI
GEÇMİŞTE MEYDANA GELEN ÖNEMLİ BAZI GERİCİ ve BÖLÜCÜ AYAKLANMALAR
Patrona Halil İsyanı (29 Eylül – 11 Ekim 1730)
Kabakçı Mustafa Ayaklanması (28 Mayıs 1807)
Şeyh Sait İsyanı (13 Şubat – 31 Mayıs 1925)
Menemen (Kubilay) Olayı (23 Aralık 1930)
SONUÇ ve DEĞERLENDİRMELER
KAYNAKÇA

 

 

31 MART AYAKLANMASI (13 NİSAN 1909 /31 MART 1325)

 Hicri takvime göre 31 Mart 1325 tarihinde gerçekleştiği için tarihe “31 Mart Vakası” olarak geçen, miladi takvime (yeni takvime) göre 13 Nisan 1909’da İstanbul’da yaşanan ve “İrtica” kelimesinin Türk siyasi yaşamına girmesine neden olan olayın detayları aşağıda sunulmuştur.

İKİNCİ MEŞRUTİYETİN İLANI ile İTTİHAT VE TERAKKİ CEMİYETİ ve İTTİHADI MUHAMMEDİ CEMİYETİ

II. Abdülhamit’in 30 yıllık istibdat rejiminin sona erdirilmesi amacıyla kurulmuş olan ve İslamcılık (Pan-İslâmizm) yerine Türkçülüğü (Pan-Türkizm) benimseyen ve çoğunluğu askerlerden oluşan, Türkçülüğün Türk ulusalcılığına, yani siyasal bir akıma dönüşmesini sağlayan[1] İttihat ve Terakki Cemiyeti, anayasa ve hürriyet rejiminin kurulmasını istemişti. Sonuçta padişah II. Abdülhamit, istemese de 24 Temmuz 1908’de Anayasayı yürürlüğe koyarak Meşrutiyeti ilan etmişti…

Meşrutiyet’in ilanından sonra İttihat ve Terakki Cemiyetinin Selanik’te yaptığı ilk kongresine, bu cemiyetin üyelerinden Atatürk de katılmış ve kongrede yaptığı konuşmada, Meşrutiyetin ilanı ile meselenin çözümlenmiş olmayacağını ifade etmişti.  Ayrıca cemiyetin bir siyasi parti haline getirilmesi, ordunun politikaya karışmaması, İttihat ve Terakki içinde eşitlik olması ve gizli hizip egemenliğinin olmaması, Devlet işleri ile din işlerinin birbirinden ayrılması tavsiyesinde bulunmuştur…

Gerek İttihat ve Terakki’ye muhalif olarak, gerek demokratik düzenin sonucu olarak, İttihat ve Terakki karşısında bir takım partiler ortaya çıktı. Bunların içinde kurucuları arasında birçok hacı, hoca ve şeyh ile Saidi Kürdi İbni Mirza (Bediuzzeman) ve Derviş Vahdet gibi isimlerin bulunduğu ve İttihadı Muhammedi Fırkası bulunmaktaydı… Derviş Vahdetinin Volkan Gazetesi, gericilerin organı idi. Vahdeti ve Volkan Gazetesi, İttihat ve Terakkiye yönettiği hücumlarda, dinin elden gittiği, memleketin kâfirleştiği ve Şeriattan ayrıldığı propagandası yapıyordu. Din ve Şeriat propagandasını özellikle asker arasında yaymaya çalışıyordu.[2]

İttihadı Muhammedi Cemiyeti, heykellere, medeni eserlere düşman olan Ticani tarikatı gibi geriliği temsil ederek “Muasır Medeniyet” fikrini reddediyordu. Ticaniler tarikat halinde çalışıyor, İttihadı Muhammedi Cemiyeti ise siyasi bir parti olduğunu iddia ediyordu. Cemiyet’in, dini siyasete alet etmek isteyen bir topluluk olduğuna şüphe yoktu. Tüzüğünün birinci maddesinde; “Cemiyetin Reisi Hazret-i Muhammed Mustafa’dır.” Deniliyordu…

İttihadı Muhammedi Cemiyeti içerisinde Padişah II. Abdülhamit’in hafiyeleri, bendegân (kul) denilen Saray mensupları da vardı. Bu cihetle Padişah ve yakınları bu cemiyete sıkı bir suretle ilgilenmişlerdi. Şehzade Vahdettin Efendi (Osmanlı Padişahlarının sonuncusu Sultan Mehmet Vahdettin) ve Ağası Mehmet Esat Efendi de İttihadı Muhammedi Cemiyeti’ne kaydolmuşlardı. [3]

24 Temmuz 1908 tarihinde İttihat ve Terakki Cemiyetince ilan edilen ve Padişah II. Abdülhamit tarafından yürürlüğe konan İkinci Meşrutiyet; Osmanlı ülkesinde her alanda aşırı bir özgürlük ortamının doğmasına neden olmuştur. İkinci Meşrutiyet hareketinin sağladığı hak ve özgürlükler, Osmanlı toplumu tarafından yeterince algılanamadığı gibi, siyasi partiler arasında ki çıkar çatışmaları kısa bir süre sonra yeniden bir kargaşa ortamının oluşmasına zemin hazırlamıştır. İkinci Meşrutiyetin ilanı ile birlikte kendilerini siyasi hayatın içinde bulan ordu mensupları, siyasetle içli ve dışlı olmaya başladıkları gibi, aktif olarak siyasi partilerde görev almaya başlamıştır. Böylece öteden beri siyasi partiler arasında var olan siyasi çıkar çatışmalarına, ordu mensupları da katılmıştır. Diğer taraftan meşruti rejim karşıtı yobaz kesimin başlattığı irticai propaganda ise kısa sürede etkisini göstermiş; yeni rejimin, dini baltaladığı yolundaki propaganda iç ve dış mihraklar tarafından da desteklenince, 31 Mart İsyanı patlak vermiştir.[4] Bu olay, Osmanlı devletini en çok uğraştıran sorunlardan biri olmuştur. O dönemin olaylarının, günümüzdeki benzer olaylara ışık tutacağı anlaşılmaktadır…

AYAKLANMA ÖNCESİ FAALİYETLER ile 31 MART İSYANINA GÖTÜREN OLAYLAR

Kör İmam Ali ve İmam vekili Abdülkadir ismindeki yobazların halkı kışkırtmaları

7 Ekim 1908 tarihinde İstanbul Fatih Camiinin Kürt asıllı müezzini Kör Ali ve İsmail Hakkı adında iki hoca, “ Ey ümmeti Muhammet, din elden gidiyor! Sokaklarda alenen oruç yiyorlar, kadınlar yüzleri açık geziyorlar ” diye halkı kışkırtmışlar, ellerine yeşil bayraklar aldıktan sonra arkalarına takılan binlerce kişiyle birlikte Yıldız Sarayına gidip Meşrutiyet aleyhinde propaganda yapmışlardı. Ayrıca, Mabeyn Başkâtibi Ali Cevat Bey’in aktardığına göre Kör Ali, “Meyhaneler kapatılsın, resim çıkarmak men olunmalı, İslam kadınları sokağa çıkmamalı, tiyatrolar kapanmalı” diyordu. Abdülhamid, kalabalığı sakinleştirici bir konuşma yaptıktan sonra kalabalık dağıldı. Bu hocalar, daha sonra Sadrazam ve Şeyhülislam’la da çatışmış ancak idam edilmişlerdi.[5]

İstanbul Fatih ve Yıldızda bu olayların yaşandığı 7 Ekim 1908 gününün akşamı Üsküdar, sessiz ve sakin iftarını açmıştı. İftarın teravih namazlarını kılmak için camileri doldurdu. Üsküdar’da Yeni Cami imam vekili Abdülkadir, yaptığı konuşmada, “Karagöz oynatılması şeriata uygun değildir. Karagöz oynatılan yerler, tiyatrolar yıkılmalıdır ” dedi ve kalabalığa el ele beraber yürüme yemini ettirdi. Kalabalığı peşine takan Abdülkadir, Üsküdar sokaklarına çıktı…

Kalabalığı yönlendirenler arasında Buharalı iki tespihçi de vardı. Ramazan olduğundan birçok kahvehanede Karagöz oynatılıyordu. Seyircilerde çoğunlukla çocuklardı. Bu kahvehaneyi basan kalabalık, sahneyi tahrip etti. Daha sonra başka kahvehaneler de aynı şekilde basıldı. Yaşanan arbede sırasında birçok çocuk ezilme tehlikesi geçirdi, ağlaşarak ve korku içinde canlarını zor dışarıya attı. Önce şaşkın ve sessiz kalan Üsküdar halkı, sonradan toparlandı ve gerici güruha, tepki gösterdi. Polis de imam vekili Abdülkadir ve iki tespihçiyi yakaladı…

Ertesi gün çıkan gazete, “Osmanlı ülkesinde 600 yıldan beri oynanan Karagöz’ün şimdi şeriata uygun düşmediğini tespit etmek, tespihçi iki Buharalı’ ya mı kaldı? ” diye sordu. Ertesi günü Kör Ali ve Abdülkadir ve adamları tutuklandı. Bu kişilerle ilişkisi olduğu iddiasıyla Mizancı Murad Bey de sürgün edildi. Ve gazetesi Mizan da kapatıldı. [6]

Osmanlı Ordusundaki hoşnutsuzluklar

31 Ekim 1908 tarihinde askerlik hizmetleri dolduğu halde terhis edilmeyip Cidde’ye gönderilmek için ayrılan 87 er, başlarında çavuşları olduğu halde Taşkışla’da [7] ayaklanmıştı. Hassa Ordusu (Hükümdarı korumakla görevli) Komutanı Mahmut Muhtar Paşa, Selanik’ten getirilmiş olan Avcı Taburlarını isyan eden askerler üzerine göndermiş ve meydana gelen çatışmada üç asker ölmüş, bir o kadarı da yaralanmıştı. İsyan, önceden planlanmamış olması ve belirli bir lider ve örgütten mahrum bulunmasından dolayı kısa zamanda bastırılmıştı.[8]

Osmanlı Ordusunda hoşnutsuzluklar, İkinci Meşrutiyetin ilanından bu yana orduya her bakımdan hâkim olmak ve kontrolü ele geçirmek isteyen Harbiye mezunu subayların kurmak istedikleri yeni düzenden kaynaklanıyordu. Harbiye mezunu subayların en önemli faaliyetlerinden biri, alaylı subayların [9] Osmanlı Ordusundaki sayı ve rollerini azaltmak idi. Bu maksatla Hassa Ordusunda 1400 alaylı subay kadro dışı bırakıldı. Bu sayı diğer Osmanlı Ordusundaki kadro dışı bırakılanlarla beraber 7600’ü geçmekte idi. Bundan dolayı erlikten subaylığa terfi ettirilmiş olan alaylılarla, Harbiye Mektebinden mezun olmuş olan mektepli subaylar [10] arasında eskiden beri devam eden anlaşmazlık ve çekememezlikler daha da şiddetlendi. Harbiye mezunu subaylar, alaylıları küçük görüyor, ordu için hiçbir faydaları olmadıklarına hükmederek büyük ölçüde azaltmak,  yeniden düzenleme yapmak istiyorlardı.

Yukarıda belirtilen durum sadece alaylı subayları değil, orduda subay olarak kalmak isteyen erbaşları da tedirgin etmişti. Erbaş ve erler yapılan askeri eğitimlerin son derece sıkı tutulmasından, Harbiyeli subayların Prusya/Alman sistemine uygun sert disiplinli eğitim yanlısı olan tutum ve davranışlarından dolayı şikâyetlerini günden güne artırdılar. Ayrıca İkinci Meşrutiyet sonrasında birçok subayın siyasi çalışmalara devamda ısrarlı olması, askerlik müddeti dolduğu halde erlerin terhis edilmemesi, özlük hakları elinden alınmış mağdur durumda olan alaylılar ve onların yakını olan medreselilerin; askeri, 1906 tarihinde kurulan İttihat ve Terakki Cemiyeti aleyhine kışkırtmalarına yol açıyordu. Bunun sonucu olarak askerler, (erbaş ve erler) şikâyetlerine dini bir şekil ve görüntü vermekle geri kalmamışlardı. Namaz ve hamam gibi dini ihtiyaçlarda görülemez olmuştu.[11]

Padişah II. Abdülhamit’in hafiyeleri ve baskıcı tutumu

Ayaklanmadan sonra Harp Divanının idama mahkûm ettiği Maarif Nezareti Teftiş ve Muayene Encümeni üyesi ve El Adl ve Protesto Gazetesinin yazarı Nadiri Fevzi Bey, Devlet Şurası üyelerinden Tayyar Bey… Rüsumat (Gümrük İdaresi) İstatistik Kalemi Müdürü Tevfik Bey, Mabeyn (Padişah Sarayı) özel tütün kıyıcısı Hacı Mustafa Efendi Muhasip Halil Bey gibi kişiler; İstibdadı (keyfi ve baskı rejimi) geri getirmesi için Padişah II. Abdülhamit’i kışkırtıp korkutan jurnaller hazırlıyorlardı. Bunlardan ilk üçü çeşitli tarihlerde bu hususlar için Mabeynden para almışlardı.[12]

II. Abdülhamit, ikinci meşruiyet ilanından önce başta basın, anlatım ve toplantı hakları olmak üzere özgürlükler kaldırılmış ya da geniş ölçüde kısıtlanmıştı. İktidarın dizginlerini kendi elinde toplayan Abdülhamit, bizzat kendisine bağlı olan ve jurnal vermeyi teşvik eden bir hafiye sistemi ile özel mahkemeler, keyfi tutuklama ve sürgünlerle herkesi sindirmişti. Ülke çapında bir tedhiş havası estirdi. Mithat Paşa’ya yapılan muameleler (Sadaretten azli ve sürülmesi) bunun bir simgesi oldu. Bu da, Yeni Osmanlıların başlatmış oldukları hürriyetçi mücadelenin yeniden canlanmasına zemin hazırladı. Yeni Osmanlıların ve özellikle Namık Kemal’in muhalefet edebiyatı, bunların fikri gıdalarını oluşturacaktı. Sonradan İttihat ve Terakki adını alacak olan örgütün kuruluşu 1889 yılına rastlar.[13]

Derviş Vahdeti ve gazetesi ile Said-i Nursi (Kürdi) ve İttihadı Muhammedi Cemiyetinin ayrıca basındaki diğer bazı gazetelerin yıkıcı ve bölücü yayınları ile faaliyetleri

27 Ocak 1909 tarihli Derviş Vahdeti’nin çıkardığı Volkan gazetesinde İ.Şahabettin imzalı yazıda özetle;

“…Din, yüksek ahlâka dayanır. Dinsiz olanlarda yüksek ahlâk beklenemez. Din dünya ve ahiret için çalışır. Dinsizler ise sadece dünya için çalışırlar. Cenabı Hak dinsizlere düşmandır. Biz nasıl olurda bir dinsize emniyet edebiliriz? Bugün Avrupa da birçokları dinsizliklerini ilan ediyorlar. Bunun içindir ki kadınlarının birçoğu çıplak denecek şekilde umumi yerlerde geziyorlar. Erkekler ise kumarhanelerdedir. Birçoğunun ömrü meyhanelerde geçiyor… Şu Avrupa ile temasa başladığından beri onların müstehcen adetleri, memleketimizde koleradan çok tahribat yapmıştır…” [14] Şeklinde ifade edilmektedir.

İstanbul’da İngiliz yanlısı Sadrazam Kâmil Paşa’nın da desteği ile gerici ve dine dayanan Volkan gazetesini çıkaran… 06 Şubat 1909 tarihinde de “İttihadı Muhammedî ” cemiyetini kuran Kıbrıs doğumlu Derviş Vahdeti [15] gerek gazetesinde gerekse kurduğu cemiyetin programında Kuranı kerim ve şeriat hükümlerinin yürürlüğe gireceğini belirtmekte, ayrıca, Avrupa’da eğitim gördükten sonra yurda dönen batı ve modern düşünceli subaylara ve İttihat Terakki Partisi’ne karşı halkı ve askerleri ayaklandırmaya çalışmaktaydı…

Yüzyıllarca cahil bırakılmış ve istibdat devrinde kendisine ancak dinden söz açılmasına müsaade edilmiş bir halk için din her şey demekti. Devlet demekti. Ahlak demekti. İlim, sanat, ekonomi demekti. Başına sarık saran, manasını anlasın anlamasın Arapça okuyup halka din adına kendi çeşitli hırslarını aşılamaya kalkışan herkes din bilgini rolünde idi. Halk çoğunluğu, anlamını kavramamakla beraber okuduğu ve kutsal saydığı Arapça dualar gibi bunların din adına söylediklerinin de kutsal sanıyordu. Kıbrıslı Derviş Vahdeti ve onu yöneten kuvvetler, bunu hesaba katarak İttihad-ı Muhammedi Cemiyeti’nin programını da ona göre düzenlemişlerdi. Bunun birinci maddesi şöyle idi;

Madde 1: Cemiyet’in Reisi Hazreti Muhammet Mustafa’dır. Diğer maddelerde de, Müslüman memleketlerinde Kur’an-ı Kerim ve Şeriat hükümlerinin devamının kıyamete kadar sağlanacağı, Şeriata uygun kanunların çıkarılacağı, cemiyete bağlı ulema, şeyhler ve siyaset adamları tarafından bu konularda hutbeler ve konferanslar verileceği belirtilmişti. Cemiyetin kurucuları olarak ta çeşitli tarikatlardan şeyhler, dersiamlar, vaizler ve imamlar gösterilmişti. Bediüzzaman Said-i Kürdi (Nursi) de kurucuları arasında idi…

Cemiyete üye sağlanması için dinin siyasete alet edildiğini gösteren başka bir olay’da Şeyh Said-i Kürdi (Nursi) imzası ile yayınlanmış olan şu bildiridir; “Cemiyetimize her mümin kalbi ile bağlıdır. Bağlılık biçimi de Peygamber’in sünnetini kendi âleminde yaşatmaya kesin olarak girişmesiyledir. İlk önce genel mürşit olan ulemayı, şeyhleri ve öğrencileri Şeriat adına birliğe çağırırız.” (5 Mart 1325 / 1909)…

Dincilere yapılan bu çağrıyı askere seslenişler ve çağrılar izlendi. Volkan Gazetesi’nin 20 Mart (1909) tarihli nüshasında ise; “Askerlerin, Avrupa’da Frenkleşerek (yabancılaşma) memlekete dönen dört beş sarhoşa itaat etmemesi… Askerden, İttihad-ı Muhammedi Cemiyeti üyeleri olarak, İttihat ve Terakki Partisi’ne hadlerini bildirmeleri isteniyordu…

Din adına yürütülen bu propagandalarla yeter derecede kuvvetlendiğini duyan İttihad-ı Muhammedi Cemiyeti bir kuvvet gösterisi yapmaya karar vermiş ve Halkı Ayasofya Camii’nde okunacak mevlide çağırmıştı. 20.000 kişilik bir kalabalık yeşil bayraklarla Ayasofya’nın önünü doldurdu. Said-i Kürdi (Nursi) (Bediüzzaman)’nin ve Derviş Vahdeti’nin kin ve intikam saçan demeçlerinden sonra mevlit okundu. Bu töreni gören aklı başında kimseler, yaklaşmakta olan fırtınayı görmekle gecikmediler. Meşrutiyet yönetimi ise Müslümanlıkla ilişkisi bulunmayan bu kötülükleri ortadan kaldırmak ve düzmece din adamı tayfasına haddini bildirmek kararında idi. Ancak Meşrutiyetin getirdiği özgürlükler daha ilk günden itibaren halk tarafından ve en çok basın tarafından kötüye kullanılmaya başlanmıştı… Ne var ki, istibdat devrinde ve hatta daha önceki devirlerde halka hakkın ne olduğu, haklarının neden ibaret bulunduğu da öğretilmemişti. [16]

Sadrazam Kâmil Paşa ve etrafındaki Arnavut, Arap ve öteki mebuslar, açıkça İngiliz taraftarı idiler. Kâmil Paşanın Sadrazamlıktan düşürülmesi İngiltere’de olduğu gibi, İngiliz taraftarı Osmanlı basınında Osmanlı-İngiliz dostluğunun sonu gibi gösterilmeye başlandı. İstanbul’da İngilizce yayınlanan Levant Herald Gazetesi, İttihat ve Terakki ile Türklere karşıt sistemli bir yayım yapmaya başladı. İngiliz elçisi baş tercümanı M. Fritch yukarıda sözü edilen Volkan Gazetesi sahibi Derviş Vahdeti ile sıkı temasa girişmişti. 31 Mart olayı sırasında genç bir gazeteci olan Ahmet Emin Yalman hatıratında İngilizlerin bu olaydaki rolünü şöyle anlatmaktadır…

“…Sonradan anlaşıldığına göre, işin esası doğrudan doğruya İngiliz tertibi idi… Derviş Vahdeti adlı bir Kıbrıslı sarhoş arzuhalci, İngiliz haberleşme servisleri tarafından seçilmiş ihtilalcı ajan olarak yetiştirilmiş, Volkan Gazetesini ve İttihad-ı Muhammedi Cemiyetini kurmak, yürütmek ve ortalığı ateşe vermek maksadı ile sahneye çıkarılmıştı.” [17]

Derviş Vahdettin’in kurduğu İttihad-ı Muhammedi Cemiyetinin yayınladığı bir bildiride; Cemiyetin Başkanının Hazreti Muhammet olduğu, bu cemiyetin, doğrudan doğruya Müslümanlığa dayanan bir siyasi bir cemiyet olduğu, İnsanların yaptığı kanunlara değil, Kuran’a dayandığı ifade edilmiştir. Ayrıca bu cemiyet, ordu ile bağlantı kurmaya çalışmakta, Vahdeti, askerlerden gelen mektupları yayınlamakta ve bu mektuplara cevap verme vesilesiyle de subaylar ile askerlerin arasına nifak sokmaya çalışmaktadır. [18]

14 Şubat 1909 tarihinde Hüseyin Hilmi Paşa Kabinesi kuruldu. Hüseyin Hilmi Paşanın sadarete (Sadrazamlık) gelmesi ile İttihat ve Terakki Cemiyeti fiilen iktidara gelmiş oldu. Muhalefet, Hilmi Paşanın sadrazamlığına bir türlü razı olamadı. 26 Şubat 1909 tarihli bir kanunla daha önce hiç böyle bir durum yok iken medrese talebelerinin de askere alınacağının açıklanması, protestolara neden olduğu gibi, ilmiye sınıfını da muhalefet safına geçmesine yol açmıştı.[19]

Derviş Vahdeti tarafından çıkarılan Volkan Gazetesinin 4 Mart 1325 tarihli nüshasında verilen bir haberde; “…İttihadı Muhammedi Cemiyeti Denizcilik Şirketinin kurulacağı, İslâmların katılmasıyla kurulacak şirketin vapur işleteceği, bu vapurlardan her birinin içinde camii şerifin bulunacağı ve asla içki kullanılmayacağı…” [20] İfade edilmiştir.

İkdam Gazetesine göre olayın nedeni olarak; üç gün önce, Cumartesi günü (10 Mart 1909), subaylar askerlere; “Hocalarla katiyen görüşmeyeceksiniz. Askerlikte diyanet meselesi aranmaz. Allahtan başka kimse tanınmaz. Padişah ve efrad-ı ahali, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin elindedir.” Yolunda buyruklar vermişlerdi. Subayların böyle bir şeyi bu biçimde söylemiş olmalarına ihtimal verilemez. Bu sözlerle, subayların İttihatçı oldukları ve din durumlarının fazlasıyla zayıf olduğu anlatılmak isteniyordu. Din duygularının bu zayıflığı da Şeriat adına subaylara ve İttihat ve Terakkiye karşı yapılan bir ayaklanmayı haklı gösterebilecek nitelikteydi.[21]

Derviş Vahdeti tarafından kurulan İttihadı Muhammedi Cemiyeti, 3 Nisan 1909 / Rumî tarihle 21 Mart günü İstanbul’da Ayasofya camiinde mevlitli bir açılış töreni düzenleyerek aşağıdaki özet olarak yazılan bildiriyi yayınlamıştır.

“…Cemiyetimizde kuvvet bulduğu için mevlit okunuyor. İslamiyet, 18 yıl içinde bir yandan Mavera ün nehrine (Orta Asya’da bir nehir), bir yandan Mısır ülkesine, Kıbrıs adasına, İstanbul civarına kadar gölge saldığı gibi, Cemiyetimizde 18 ay içerisinde bütün İslamiyet âlemini içine alacaktır. O, yoktan var oluyordu… Cemiyetimiz fertlerinden birçokları ellerinde yeşil sancaklarla gelmek istediklerinden arzu edenler birer yeşil sancak yapmalı ve sancağın üzerine ‘Lâilâhe İllallah Muhammed ün Resulullah’ yazdıktan sonra altına İttihadı Muhammedi cümlesi eklenmeli…” [22] Denilmiştir.

İttihad-ı Muhammedi Cemiyeti bu törenlerde ayrıca daha sonra camilerde; “…Başımıza bir Kanun-ı Esasi (Anayasa) çıkardılar. Şeriat emirleri ve Tanrı hükümleri bir tarafa bırakıldı. Din ve Diyanet hala ayaklar altında kalacak mı? El birliği ile buna bir düzen verilmelidir… İttihatçıların dinsiz, canavar, fırsatçı oldukları, şeriat kitaplarını bırakıp Avrupa düzenini sağlayacakları, halka şapka giydirecekleri…” [23] Şeklinde propaganda faaliyetlerinde bulunmuşlardır. Ayaklanmanın düzenlenmesinde ve başarıya ulaşmasında, ilmiye öğrencilerinin de en fazla faal rol oynadıkları anlaşılmaktadır.[24]

Ayasofya Camiinde yapılan, büyük kalabalık kitlelerin katıldığı bu törenden sonra İstanbul’da Yere batan Sarayı civarında bulunan İttihadı Muhammedi Cemiyeti (Volkan) binasına gidilmiş ve burada bu cemiyetin kurucularından olan Bediüzzaman Said-i Kürdî (Nursi) de [25] hazır bulunmuş, çıkıp birde nutuk söylemiştir. Derviş Vahdeti, 23 Mart tarihinde çıkardığı Volkan Gazetesinde bu törenle ilgili olarak;

“…Saat dört sıralarında medrese talebeleri önlerinde Bediüzzaman Said-i Kürdî Hazretleri olduğu halde geldiler. Kendilerini dış kapıda karşıladık. Hazret-i Kürdî bizi görünce dayanamadı. Sanki iki âşık ve maşuk (sevilen) kavuşur gibi birbirimize sarıldık. El ele verdik ve camiye girdik. Medrese talebelerinin başlarındaki sarıklar nur gibi beyaz, çiçek gibi ruha rahatlık veriyordu. Hele bunlardaki dini terbiye kendilerine başka bir güzellik bahşediyordu. Hazret, yani Bediüzzaman, Bedi-i âlemi İslâmiyet, o Kürt elbisesiyle, o meşhur Kürt tavrı ile daima belinde taşıdığı hançeriyle, inanmış olarak kürsüye çıktı ve bir nutuk söyledi…” [26] Şeklinde yazı yazmıştır. Bu şekildeki tören ve yazılar ile İttihat ve Terakki Cemiyetine karşı olan Serbestî Gazetesinin başyazarı gazeteci Hasan Fehmi’nin 6 Nisan salı (24 Mart) tarihinde öldürülmesi,  31 Mart ayaklanmasını körüklemiştir.

Bazı yazarlara göre, Bediüzzaman Said-i Kürdi (Nursi), 31 Mart olayından önce Derviş Vahdeti ile münasebet kurmuş, o zaman yayınlanan Volkan gazetesinde çıkan yazılarıyla 31 Mart Vakasını körüklemiştir. Said Nursi, aynı tarihlerde Kürt Teali Cemiyetine girmiş, bu arada yayınladığı kitabın gerekçesinde; “Uyan Ey Selahattin-i Eyyübi’nin torunları Kürtler” diye Kürtleri, Türkler aleyhine tahrike gayret etmiştir. “Mektubat” adlı risalede, kendisinin Türk olmadığını, Türklük ile münasebetinin bulunmadığını, Türkiye’de Kürt milleti diye ayrı bir millet mevcut olduğunu ileri sürerek memleketin birliğini bölücü hareket ve faaliyette bulunmaktan çekinmemiştir.[27]

6 Nisan 1909 gecesi Serbesti Gazetesinin başyazarı Hasan Fehmi, azledilmiş kaymakamlardan Şakir Bey’le Galata Köprüsü’nden geçerken bilinmeyen biri tarafından tabanca ile öldürüldü. Serbesti İttihat ve Terakki Cemiyetine karşı keskin muhalefeti ile tanınmış bir gazete olduğu için başyazarın öldürülmesi ve öldürenin de yakalanmaması ya da yakalanamaması büyük tepkilere yol açmıştı. Kamuoyu cinayetin siyasi ve bundan İttihat ve Terakkinin sorumlu olduğu sonucuna varmıştı.[28]

6 Nisan 1909 tarihinde Volkan Gazetesinde ‘Umum Askerler’ adına yayınlanan bir yazıda;

“… İslâm kadınlarımızın İstanbul’da Bedesten Çarşısında ve Beyoğlu’nda bazı kötü mahallerde dolaşmaları ve dükkânlar içerisinde görülmeleri şeriata aykırı olduğundan İslâm kadınlarının bu halden feragat etmeleri ihtar olunur.” denilmektedir. Ayrıca aynı gün aynı gazetede bu defa gazete sahibi Derviş Vahdeti ise “…Mesela 4 üncü Avcı Taburu, altıncı alay namına kadınlarımızın Beyoğlu’nda v.s. münasebetsiz mahallerde öyle açık saçık gitmemelerini talep ediyor. Evet, bizde sizinle beraberiz.” [29] Şeklinde ifade etmiştir.

Volkan Gazetesi sahibi Derviş Vahdetinin kaleme aldığı 8 Nisan 1909 / 26 Mart 1325 tarihli yazısında, bir subay’ın tehdit mahiyetindeki mektubuna verdiği cevap’ta Vahdeti şöyle demektedir.

“…Ey zabit! Sana ihtar edeyim ki siyah sakalımla elâ gözlerimle, münevver yüzümle ara sıra göksüne çökeceğim. İntikamımı kendi elimle alacağım. Seni mecnunlar gibi sokak ortasında bağırtacak, dağ başlarında süründüreceğim… Ey zabit! Cemiyetiniz birkaç kişiden ibaret diyorsun! O halde niçin bizden korkuyorsun. Fakat korkan sen değilsin. Ahmet Rıza Beydir, (Meclisi Mebusan Reisi) Baha Şakir Beydir, (Mebus, önde gelen ittihatçı) Dr. Nazım Rahmi ve Cavit beylerdir. Ve daha birkaç hâris anarşisttir…[30]

8 Nisan 1909 tarihli Serbesti Gazetesi (özet ve sadeleştirilmiş olarak); “Vatan bu hainlerin (İttihadı Terakkiyi kastettiği anlaşılmaktadır) zulmünden kurtarılmalıdır. İstibdat bir merkezden kalktı (II. Abdülhamit idaresi anlaşılmaktadır), diğer bir zulüm yapana geçti. Ey tercüman-ı efide-i millet olan matbuat, çalışınız. Vatanı harap eden istibdadın (İttihadı Terakki) pençesinden kurtarınız.” [31] Diye sanki İttihadı Terakkiye savaş ilan etmişti.

16 Nisan 1909 tarihli Serbesti Gazetesinde yayınlanan 1. Nişancı Taburundan dört çavuşun yolladığı mektupta;

“...Bu taburun başına yedi-sekiz ay önce Hamdi Bey adında bir binbaşı getirilmişti. Binbaşı ezan okunurken abdest al borusu çaldıracağı yerde başka bir boru, başka bir iş bulamayınca da karavana borusu çaldırmaktaydı. Bütün taburun tanık olduğu üzere bu işi ‘dinsizliği eseri olarak’ yapmaktaydı. 31 Mart günü ise aynı binbaşı makineli tüfeklerle askerin ayaklanmaya katılmasına engel olmuş ve bu yüzden Şeriat istemediği kanısını uyandırmıştı.” Şeklinde ifade edilmektedir. Bütün bu nedenlerden dolayı mektup sahipleri binbaşının başlarından alınmasını ve durumun başka birliklere duyurulmasını istiyorlardı...

16 Nisan 1909 tarihli Volkan Gazetesinde de ‘Sada-ı İttihat’ başlığını taşıyan yazıda İttihat-ı Muhammedi Cemiyeti üyesi Selh Fazıl Paşa tarafından yazılan yazıda (özetle ve sadeleştirilmiş olarak);

“…Avrupalıları taklit ve İslam adetlerimize tamamen aykırı ve dünyaca gelişmemize asla yardım etmeyen Avrupa adetlerini beğenen ve savunan ahmakları gördükçe bir vicdan sahibi olarak teessüf etmemek kabil olmuyor.” [32] Denilmektedir.

31 Mart irtica Olayı ile ilgili İsmet İnönü’nün hatıralarında ise;

“…Edirne’de bir gün, İstanbul’da pek feci bir askeri ayaklanmanın başladığını işittik. Yeni rejimin  (meşrutiyet) emniyet kuvveti olarak 3. Ordudan, yani Batı Rumeli’den (Selanik) İstanbul’a getirilmiş olan avcı taburlarının çavuşları, askerleri harekâta geçirmişler, padişah ve şeriat için ayaklanma tertip etmişlerdi. 31 Mart irticaı diye tarihe geçmiş olan bu olay, 13 Nisan 1909’da cereyan ediyordu. Avcı Taburları, daha evvel temasta bulunup, hazırladıkları İstanbul ordusuna mensup bazı kıtaları da zehirlemişler ve doğruca Ayasofya’daki Mebusan Meclisine giderek dinsizlerin cezalandırılmasını, İttihat ve Terakki mebuslarının ileri gelenlerinin teslim edilmesini istemişlerdi…

Ayaklanmanın donanmaya da sirayet ederek askerler, Kabulî Bey (Asar’ı Şevket Zırhlısı Kaptanı Deniz Binbaşı) kumandasındaki gemi süvarisini karaya çıkararak Yıldız Sarayı’na götürüyorlar ve orada hünkârın gözü önünde öldürüyorlardı. Ayaklananlar her tarafta ve her kıtada mektepli subay arıyorlar ve onları öldürmeye çalışıyorlardı. Hükümet ve idarenin aciz kaldığı anlaşılıyordu… Harekât, din ve padişah adına olduğu gibi mektepli subaylar aleyhine vahşi bir saldırma şeklini almış, İstanbul’daki devlet kuvvetlerin hiçbirinden ümit kalmamıştı. Meşrutiyet inkılâbının tahrip edilmesi, 31 Mart irticaının hedefi görünüyordu. İstanbul’da çıkan Volkan ismindeki gazete, şeriatın ve isyanın başlıca sözcüsü olarak Meşrutiyet, cemiyet, mektepli subay ve ordunun talim, terbiyesi aleyhine en zehirli propagandaları yapıyordu. [33]

AYAKLANMANIN NEDENLERİ ile ALINAMAYAN ÖNLEMLER

Ayaklanma nedenleri

31 Mart 1325 / 13 Nisan 1909 sabahı meydana gelen ve İstanbul ve Anadolu’nun Bursa, Erzincan, Erzurum ve Adana, gibi bazı vilayetlerinde heyecan ve korku içerisinde bırakan 31 Mart Olayı’nın nedenleri hakkında şunlar ifade edilebilir;

A. Ordudan çıkarılan alaylı subayların menfaatleri zedelendiği için hiddete kapılmaları, İttihat ve Terakki Cemiyetine düşman kesilmeleri, kendilerine tercih edilen “mektepli” subayların “Kâfir” din düşmanı oldukları hakkında halk ve asker arasında yaygın bir propaganda yapmaları,[34]

Meşrutiyetin bir diplomalılar egemenliği, yani alaylıların sonu anlamına gelmesi, bu durumda erlerin önce onbaşı, sonra çavuş, arkadan da adım adım Paşalığa kadar yükselmelerine paydos denilmesi, alaylı subayların ordudan çıkarılmaya başlanması,[35]

B. Subayların; askerler üzerinde yaptığı din konusundaki baskı biçiminde algılanan telkinler ile onları (askerleri); din görevlileri ve medreselilerle temastan menetmeleri, din işlerinde Tanrı ile kul arasına girmeye kimsenin hakkı olmadığı, ülkede İttihat ve Terakki Cemiyetinin üzerinde bir kuvvetin bulunmadığı düşüncesini aşılamaları, [36]

C. Medrese (ilmiye) öğrencilerinin askere alınmak istenmesi,[37] Meşrutiyetten önce medrese öğrencileri askerlik görevinden istisna edilmişti. Hatta bu yüzden askerlik yapmak istemeyen birçok taşralı gençler medrese öğrencisi olmuşlardı. Hürriyet ilanından sonra Harbiye nezareti, bu imkânın kötüye kullanmasını önlemek üzere medrese öğrencilerini sınamaya ve belli bir başarı gösteremeyenleri askerlik ödevi ile yükümlü tutmaya karar verdi. [38]

D. Derviş Vahdeti’nin kurmuş olduğu İttihad-ı Muhammedi Cemiyeti ve bu cemiyetin yayın organı olan Volkan gazetesiyle, halkın dini duygularını istismar ederek yayın yolu ile yaptığı kışkırtmalar,[39] Bu gazete ve cemiyetin, ayrıca din perdesi altında, erlerin de kutsal duygularını istismar ederek bu memleket çocuklarını baştan çıkarması,[40]

E. İstanbul’a Meşrutiyet’in bekçisi sıfatıyla getirilen Avcı Taburlarına mensup İttihat ve Terakki yanlısı subaylar ile bu taburda görevli erlerin başına buyruk hareketleri; bunlar arasında isyan kışkırtıcığının yapılmış olması, (Nitekim İttihat ve Terakki Cemiyeti, İstanbul’daki Hassa Ordusuna güvenmediği için Meşrutiyetin muhafızı olarak Selanik’teki Avcı Taburlarından üçünü İstanbul’a getirip Taşkışla’ya yerleştirmişti. Taburlar Taşkışla’ya yerleştirildikten sonra bunlarda görevli subayların kimi İstanbul’un zevk ve sefasına, kimisi de siyasete atılmış, erleri de çavuşların yönetimine terk edilmiş durumda idi.)

F. “Namaz kılmak bahanesi ile askerlerin talim ve terbiyeden geri kalmalarına meydan verilmemesi” konusunda Hassa Ordusu için verilen günlük emrin, bir kısım din adamlarınca istismar edilmesi, “Kâfirler, Ordudan namazı kaldıracaklar” şeklindeki propagandanın sadece askerler arasında değil İstanbul’un ücra köşelerine kadar yayılması, [41]

G.Taleb-i Ulûm denen medreselilerin, softaların, İttihad-ı Muhammedi ye mensup bazı hocaların; subayların politika meşguliyetleri yüzünden kıtalarına pek uğramamalarından faydalanarak kıtalara girip Avcı Taburlarına el altından “Din, şeriat elden gidiyor” şeklinde propaganda yapmaları,[42]

H. Bu arada büyük devletlerin, özellikle İngiltere’nin Orta Doğu’daki çıkarlarını daha da sağlamlaştırmak amacıyla alttan alta yaptıkları menfi propagandaların devam etmesi, ayrıca İngiliz istihbarat servisi elamanı olan Fitz Maurice’nin, yerli iş birlikçilerle ortaklaşa hareket ederek Osmanlı ülkesinde kargaşa yaratmak istemesi,[43] İngiliz basını ve İngiliz elçiliğinin ayaklanmayı ellerinden geldiği kadar desteklemesi,[44]

I. Bazı yazarlara göre, 31 Mart olayı İttihat ve Terakkinin merkeziyetçi ve Türkleştirici eğilimlerinden ürken Arnavutların bir ayaklanması olarak değerlendirmeleri… Öldürülen Hasan Fehmi (Serbesti Gazetesi başyazarı)  ile Müfit Bey, Hürriyetten sonra suikasta kurban giden İsmail Mahir Paşa’nın Arnavut olmaları dikkat çekmesi ve “Arnavut ve Osmanlı olarak” durumu Mebusan Meclisi önünde protesto etmeleri, Ayrıca bilhassa 1902’den sonra yani Osmanlı Devleti’nin Rumeli’deki geleceğinden ümitlerin kesildikçe Arnavut milliyetçiliğin artması, [45]

İ. Bazı iddialara göre de, İttihat ve Terakki Cemiyeti yöneticilerinin, halk üzerinde büyük etkisi olan II. Abdülhamit’i düşürmek için kuvvetli bir nedene dayanmak gereği duymaları ve 31 Mart Olay’ını kendilerinin tertip etmiş olmaları,[46]

J. 1839’dan beri medreselerin yanında önce yüksek okulların, sonra da orta ve ilköğretim kurumlarının, Darülfünunun (Üniversite) açılması, Şeriat dışı kanunların kabulü ve daha önemlisi bunları uygulayacak layık mahkemelerin kurulması, medrese kültürünün yavaş yavaş gözden düşmesi… Sultan II. Abdülhamit’in; softaların, amcası Abdülaziz’in tahtan indirilişinde oynadıkları rol dolaysıyla ulemanın yetiştiği medreseleri ve diğer dini kurumları baskı altında tutması, softaların gittikçe yıkıklaşan medrese köşelerinde sürdürdükleri yoksul hayata aldırış etmemesi, [47]

K. Bilhassa Derviş Vahdetinin Volkan gazetesinin kışkırtıcı neşriyatının da gayri memnunlar üzerinde özellikle Avcı Taburunun ve Hassa Ordusunun erbaş ve erleri üzerinde etkili olması gibi sebeplerin 31 Mart ayaklanmasının meydana gelmesine neden olduğu değerlendirilmektedir. Ayrıca;

31 Mart Olayının tahrikini yapan ve İslâmcılık akımını Cihat ilânı ile sokaklara döküp silahlı çatışmalara götüren İttihad-ı Muhammedicilerdir. Volkancılardır. Fakat Volkancıların arkasında dış ülkelerin gizli teşekküllerinin parmağı olduğundan şüphe yoktur. Nitekim bu şüphe duruşmalar sırasında kuvvetlenmiş, fakat İttihatçılar, Mahmut Şevket Paşa, Düveli Muazzama ile arayı bozmamak için soruşturmaya izin vermemiştir.[48]

II. Abdülhamit ve Sadrazam Hüseyin Hilmi Paşa yeterli önlem alamıyor

O günlerin atmosferinde İttihat ve Terakki karşıtı bir faaliyet şeklinde ortaya çıkan bu isyan; aslında tüm başkenti etkileyen büyük bir “Hadise-i İrtica” olayı idi… Başıbozukluğun korkunç bir tezahürü olan bu hareketi durdurmak için ne Sultan Hamit’in ne de o günlerde nüfuz sahibi olması gereken din ulularının müessir bir müdahalesi görülmemiştir…

Bu hadise, muhalefetin ölçüsüz neşriyatından ziyade, dini siyasete alet etmek yüzünden zuhur etmiştir. Sultan Abdülhamit, bu harekete seyirci kaldı. Tasvipkar görünmedi, müessir bir mukavemet yapmaya da teşebbüs etmedi. Asker, silah elinde ortalığa uğradığı zaman ortada ne İttihatçı, ne muhalif kimseler kalmamıştı. O da başıboş, an’ânesine tabi olarak, evvela şeriat istedi, sonra da kelle… Osmanlı Ordusunun zabitana (subaylara) karşı bir kini vardır. Bunun tezahürünü arada bir gösterir. Arada bir yapar, fakat bu kaynayışı onun sabrı kadar korkunç olur. Kansız durulmaz… Öyle de oldu…

Silahlı bir başıboşluk kadar korkunç bir şey tasavvur edilemez. O halim, selim Türk neferinin bilhassa subayları aleyhine beliren kin ve husumeti, şayanı nefret bir manzara göstermişti. O tarihte orduda, alaylı, mektepli davası henüz halledilmiş değildi. Orduda neferden, askeri mertebelerinin en yükseğine kadar alaydan gelme subay vardı. Bunlar, mektepli subaylara karşı bir nevi ayrılık hissi taşırlardı. Efrat bu menşeli subayları (alaylı) kendine daha yakın buluyor ve mektepli subay aleyhine gizli de olsa bir husumet duygusu taşıyordu. Şeriat diye başlayan isyan, mektepli subay öldürmekle karar kıldı. Ve tarihte büyük bir leke olarak kalacak hadiselere İstanbul birkaç gün feci bir sahne oldu. [49]

Derviş Vahdetinin, Volkan gazetesi vasıtasıyla kamuoyu ve özellikle de askerler üzerinde etkili olan propaganda faaliyetlerine karşılık dönemin sadrazamı Hüseyin Hilmi Paşanın artan irtica tehdidine karşı yeterli önlem almayışı nedeni ile Müşir (Mareşal) Gazi Ethem Paşa ve Ahmet İzzet Paşa tarafından uyarılmıştır. Ayrıca Hassa Ordusu Komutanı Mahmut Muhtar Paşa, Harbiye Nazırı (Milli Savunma Bakanı) aracılığıyla sadrazamdan alınması gerekli tedbirlere ait bir tezkere yazmıştır. Paşa yazdığı teskere de özetle şunları dile getirmiştir;

“İkinci Fırkaya (Tümen) mensup bazı erlerin İttihad-ı Muhammedi Cemiyetine girmek için müracaatta bulundukları Volkan gazetesinde okunmuştur. Gazetelerin, ordunun disiplinini bozacak kötü neşriyatta bulunmaları uygun değildir. Esasen İttihad-ı Muhammedi Cemiyeti, İslam arasına ayrılık sokmakla meşguldür. Kutsal olan askeri terbiye ve ahlakın korunması lazımdır. Orduyu, hususi maksatlarına alet etmek isteyen basına karşı kanuni bir had (sınır) tayın olunmalıdır.” [50] Demiştir. Mahmut Muhtar Paşanın bu uyarılarını Sadrazam Hüseyin Hilmi Paşa umursamazlıkla karşılamıştır. Hüseyin Hilmi Paşa bu sırada yaveri Muzaffer Beye (Emekli Orgeneral Ergüder) tehlike çanları çalması üzerine, “Merak etmeyiniz yaver bey oğlum, devair-i müteallikası (ilgili daireler) tedbirleri elbette alırlar” demekle yetinmiştir.[51]

Sadrazam Hüseyin Hilmi Paşa; “Yapılacak bir şey kalmadığını anlayıp istifa ettim.” diye beyanat vermişse de, yapılacak çok şey olduğu, gün gibi aşikârdı. Tophane, Tersane, Birinci Fırka (Tümen), Selimiye, Çatalca topçuları, Rami Süvarileri padişaha bağlı idiler. Lakin bu hususta sadrazamın hiçbir teşebbüsü, hiçbir davranışı olmuyordu.[52]

AYAKLANMANIN BAŞLAMASI

Avcı Taburları ayaklanıyor

İsyan, Rumî tarihle 30 Martı 31’e bağlayan gece, yani 12/13 Nisan 1909 gecesi başlamıştır. Hürriyet rejimi için Rumeli’den İstanbul’a getirilen Avcı Taburlarına mensup asiler tarafından o gün ve gece Taksim’de bulunan Taşkışla’da subaylar bağlanmış ve hapsedilmiş, ertesi sabah yapılacak harekâtın planları yapılmıştır. Bu arada donanmadaki erlerinde asilere katılımı sağlanmıştır. Fikir cephesini İttihadı Muhammedi Cemiyeti ve Ahrar Fırkası ile Volkan Gazetesi’nin kurduğu gericiler, Hamdi Çavuş adında bir elebaşının çevresinde toplanarak, İstanbul’un dirlik ve düzeniyle görevli bulunan Avcı Taburlarını ayaklandırmışlardır. Bu olay, tarihimize “31 Mart Olayı” adıyla yer almıştır.[53]

Asilerin kumandasını Arnavut Hamdi Yaşar Çavuş, Tüfenkçi (tüfekçi) Ustası Raif Çavuş, İzmirli Ali, Yenipazarlı Ömer, Gevgilili Bölük Emini Mehmet, Gilanlı Hazım, Yenişehirli Ali, Kırcovalı Selim, Selanikli Eniz gibi çavuş ve onbaşılar üslenmişti. Avcı Taburlarına mensup askerler, kahverengi üniformalarıyla Hassa Ordusunun diğer askerlerinden ayrılmakta idi. Bunlar arasında Divan-ı Harbe göre Derviş Vahdeti de askerlerin arasındaydı.[54] Ayrıca kadro dışında bırakılmış işsiz er kıyafetinde subaylarda bulunuyordu. Nitekim Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivinde bulunan Osmanlı Devri İç İsyanları katalogunda olayla ilgili olarak incelenen belgelerde, isyana karışan askerlerin sorgulamalarından anlaşıldığına göre, genelinin isyandan haberleri olmayıp çavuş ve onbaşıların elebaşılığı ile yani kitle psikolojisi ile hareket ettikleri tespit edilmiştir.[55] Bu sorgulamalarda dikkati çeken en önemli nokta ise, askerin daima mektepli subaylar aleyhine bir tavır içerisinde bulunmuş olmasıdır. Burada şunu ilave etmek gerekir ki, isyanı yöneten asıl sorumlunun kim olduğunun tespit edilememiş olması manidardır. [56]

İttihadı Muhammedî cemiyeti, ayaklanmadan önce 20.000 kişilik bir kalabalıkla birlikte yeşil bayraklarla Ayasofya Camii önünde toplanmış ve “...şeriat emirleri ve Tanrı hükümleri bir tarafa bırakıldı. Din ve diyanet hâlâ ayaklar altında kalacak mı?” gibi söylemlerle askerlerin dini duygularını ayaklandırmaya ve cahil halkı tahrik etmeye çalışmıştır. Nihayet, 31 Mart (Rumî tarihle1325, Milâdî tarihle 13 Nisan 1909) gününün sabahı İstanbul’da Taşkışla’daki 4ncü Avcı Taburu ayaklanmıştır. Ayaklanan asiler, subayları yakalayıp hapsettikten sonra çavuş ve onbaşıların komutasında önlerinde hocalar olduğu halde bir kısmı Sultanahmet’teki Millet Meclisine bir kısmı ise Ayasofya Camii’ne gelmişler ve yolda “şeriat isteriz, padişahım çok yaşa” diye bağırmışlardır.[57]

Asilerin ve hocaların istekleri

Bu ayaklanmaya, İstanbul’da Tophane’deki İstihkâm Taburu, Kılıç Ali Paşa’daki askerler, Beyoğlu’ndaki Topçu Numune Alayı, Yıldızdaki 5, 6 ve 7 inci Alaylar ve Bahriye Nezaretindeki erler ile beraber sarıklı ve cübbeli hocalar ve bir kısım cahil halk da katılmıştır. Ayrıca kadro dışı kalmış, subayların sivil elbise ile isyanı yönettiği görülmüştür. İsyancıların istekleri ise şu konularda yoğunlaşıyordu. [58]

I. Şeriat hükümlerinin kesin olarak yürütülmesi,

II. Bu hareketlerinden dolayı sorumlu tutulamayacakları üzerine kendilerine mühürlü senet verilmesi,

III. Harbiye Nazırı Rıza Paşa ile Mebuslar Meclisi Başkanı Ahmet Rıza’nın değiştirilmesi,

IV. Subayların değiştirilmesi,

V. Şeriat yolunda yapılan her ayaklanmanın toplar atılmak suretiyle kutlanması,

VI. Kıbrıslı Derviş Vahdeti ve sarıklı hocalarla danışıp hükümetin değişmesi ve yeni kurulacak kabineye kimlerin gireceği işinin de görüşülmesi idi.

Ayasofya Cami yakınındaki Millet Meclisi çevresindeki askerin miktarı sabahın erken saatlerinde 5–6 bini bulmuştu. Ayasofya meydanında yüzlerce hoca tekbir getiriyordu. Medrese öğrencileri de bu ayaklanmaya katılmaktaydı. Ayasofya meydanında hocalar ve askerler birer sandalye üzerinde nutuk atmaya başlamışlardı. Konuşmalar, genellikle “ dinin elden gittiği, şeriatın hâkim olması” gerektiği şeklindeydi. Bu arada, mektepli subayların orduyu Frenkleştirmeye çalıştıkları, bütün bunların İttihat ve Terakki Cemiyetinin başı altından çıktığı, din hükümlerinin ayaklar altına alındığı durmadan söyleniyordu. [59]

Bu arada ayaklanmayı öğrenmiş olan Sadrazam Hüseyin Hilmi Paşa’da Padişaha (II.Abdülhamit) başvurmuştu. Padişah isyancılara karşı kuvvet kullanılmamasını ve kendilerine nasihat edilerek ayaklanmanın önlenmesini tavsiye etmişti. Tarihte ve hele Osmanlı tarihinde nasihat ile yatıştırılmış bir tek ayaklanma bulunmamasına rağmen sorumlular “Allahın dediği olur” sözündeki fatalci felsefeye boyun eğerek olayların akışına kendilerini kaptırmışlardır.[60] Geçmişte, Abdülhamit’in kuruntuları yüzünden bir zamanların güçlü Osmanlı donanması, Haliç’ten çıkamıyor ve bu yüzden işe yaramaz bir hale geliyordu.[61]

Mebusan Meclisi önünde toplanan 3000 kişi civarındaki asilere Şeyhülislâm Ziyaettin Efendi ile Ders Vekili [62] Halis Efendi ve Şerif Mehmet Sadık Paşa, nasihat etmekle görevlendirilmiş, asiler kendilerine nasihat için gelen heyette bulunan Şerif Sadık Paşayı da şehit etmişlerdir.[63]

Asiler, kabinenin çekilmesini, II. Tümen Komutanı Cevat Paşa ile Hassa Ordusu Komutanı Muhtar Paşanın da yerlerinden atılmalarını istiyorlardı. Bu esnada ilmiye sınıfından Hoca Rasim’de Meclis kürsüsünden asiler adına gerçekte ise kendi sınıfı adına yaptığı din ile ilgili görüşler ve istekleri kapsayan demecinde ise özetle;

1. Osmanlı Hükümeti bir İslam Hükümeti olduğu için Müslümanlığın hükümlerini yürütmelidir. Kanunlar, din kitaplarından çıkarılmalıdır.

2. Askere namaz için vakit bırakılmalıdır.

3. Okul programlarına din dersleri konulmalı ve İslam adetlerine aykırı olan tiyatrolar kaldırılmalıdır.

4. Müslüman kızlarla Hıristiyan kızlar arasında arkadaşlık olmaz. Bu küfürdür.

5. Mebuslar ve kabine üyeleri dindar adamlardan oluşmalıdır.[64] Demiştir. Ayrıca “Meclisi Mebusanda bile birçok dinsizler var. Çocuklarımız ta küçük yaşlarından itibaren dinsizleştirilmek isteniyor.” [65] Şeklinde nutuk atmıştır.

Hükümet istifa ediyor

Asilerin ayaklanışını o gece haber alan İstanbul Merkez Komutanı, durumu Harbiye Nazırı (Milli Savunma Bakanı) Ali Rıza Paşa’ya bildirmişti. Ancak Ali Rıza Paşa, Harbiye Nezaretindeki birliği veya Mahmut Muhtar Paşa komutasındaki Hassa Ordusunu harekete geçirse idi,  muhtemelen İsyancıların meydanları doldurmaları önlenecek, böylece 31 Mart ayaklanması bastırılabilecekti. Ancak Hassa Ordusunun harekete geçmesine Sadrazam Hüseyin Hilmi Paşa mani olmuş, çareyi isyanı bastırılışında değil istifa etmekte görmüştür.[66]

Padişah II. Abdülhamit, asilere Başkâtip Ali Cevat tarafından kaleme alınan bir tezkere ile “… Kabinenin çekilmesi Hazreti Zillüllah (Tanrının gölgesi olan II. Abdülhamit) tarafından kabul edilmiştir. Yeni kabine kurulmak üzeredir. Bugünkü ayaklanmada bulunan askerlerle diğer kimseler hakkında Padişahımız genel af kabul etmiştir. Devletimiz İslam devletidir. Kıyamete kadar da öyle kalacaktır. Şeriat bundan böyle de daha büyük bir dikkatle yürütülecektir. Başkomutan olan büyük Halifemiz Padişahımız askerlere kışlalarına, ahaliye de iş ve güçlerine dönmelerini selamlar ile bildirir.” [67] Şeklinde ifade edilmiştir. Padişahın bu tezkeresi, Meclis’ten sonra Ayasofya’da bulunan isyancılara da “Şeriat isteriz” sesleri arasında okunmuştur.

Asiler, Sadrazam Hüseyin Hilmi Paşa ile Harbiye Nazırı Ali Rıza Paşanın çekilmelerini, Meclisi Mebusan Reisi Ahmet Rıza, Hüseyin Cahit, Meclisin ikinci Başkanı Talat (Talat Paşa) ve Dr. Bahaeddin Şakir Beyler gibi önde gelen İttihatçıların mebusluktan kovulmalarını istemişlerdi. Ayrıca başlarındaki mektepli subayların ordudan atılmalarını, açığa alınmış olan alaylı subayların eski görevlerine iade edilmesini ve isyanla beraber yaptıkları zarar ve ziyandan dolayı affedilmelerini istiyorlardı.[68] Nitekim bu istekler üzerine hükümet derhal istifa etmiş, Padişah II. Abdülhamit de Hüseyin Hilmi Paşanın istifası ile boşalan Sadrazamlığa Tevfik Paşayı görevlendirmiş ve Harbiye Nazırlığına ise, meşhur Dömeke kahramanı Müşir Ethem Paşa getirilmişti.

Deniz Binbaşı Ali Kabûlî Bey ile bazı bakan ve mebusların şehit edilmesi

Başkentteki yukarıda belirtilen kabine değişikliğine rağmen, ayaklanma bastırılamamıştı. Çünkü asiler, daha önce isimlerini sıraladıkları kişileri yok etmeye kararlıydılar. Bu yüzden her tarafa saldırıya başladılar. Bu arada Lazkiye Mebusu Şekip Arslan Bey, Hüseyin Cahit’e benzediği için öldürülmüş, Mebusan Meclisi Reisi Ahmet Rıza Bey zannıyla Adliye Nazırı (Adalet Bakanı) Nazım Paşa da aynı şekilde katledilmişti. Harbiye Nazırı Ali Rıza Paşa ise yolda asiler tarafından çevrilmiş, ancak atları koşturup, münasip bir yerde kendini yere atmak suretiyle kurtulabilmiştir. Bunlardan başka üç mektepli subay ile bir kâtip de şehit edilmişti.[69] Yıldız Kışlası subaylarından altısı kışlanın mutfağı önünde boğazlandı. Ayrıca, Donanmadan Asar-ı Şevket zırhlısı Kaptanı Deniz Binbaşısı Ali Kabûlî Bey ise gemisinin erleri tarafından Yıldız Sarayı’na götürülüp Padişah Abdülhamit’in gözleri önünde şehit edildi. (15 Nisan 1909) [70]

 Deniz Binbaşı Ali Kabûli Bey, isyanın başlangıcında kendi askerlerinin asilerle birleşmesini önlemişti. Hatta bu konudaki konuşmasında, “Padişah, ancak, millet olursa vardır. Milleti mahvetmek isteyenleri bu toplarla kahretmek boynumuzun borcu olmalıdır.” Demiştir. Ancak bu sözler, Kabûli Bey’in linç edilmesine sebep olmuştur. İsyanı tahrik ve teşvik edenler, askerleri bu konuda yönlendirmiş ve Kabûlî Bey’in sözü dönüp dolaşıp Sarayın topa tutulacağı şekline dönüşmüştü…

Padişah II. Abdülhamit Ali Kabûlî Beyi görmek istemesi üzerine huzura getirilmişti. Kaptan, Padişahı askerce selamladı; “Padişahım, şikâyetleri iftiradır, hakaretleri de iftiraları gibi teşvik eseridir” diyebildi. Heyecandan daha fazla konuşamadı. Abdülhamit pencereden elleri ile işaret ederek iki asiyi çağırdı. Padişah Başkâtibi Cevat Bey bu laubali hareketi beğenmeyerek Padişah’a, “Zât-ı şahanenize bunlarla görüşmek yakışmaz.” Dedi. Bu ihtar üzerine Abdülhamit; “Bizi yatağımızda yatarken niçin yaksınlar, sormayalım mı?” Cevabını vermişti…

Sonuçta Binbaşı Kabûlî Bey, Yıldız Sarayının önünde asilere katılan kendi erleri tarafından Padişah Abdülhamit’in gözleri önünde delik deşik edilerek öldürülmüştü. Şeriat kurbanı olarak cesedi de saray ağaçlarından birine asılmıştı. Artık İstanbul’a asi neferler hâkimdir. Hürriyet şarkılı plaklar kırılır. Açık gezen kadınlar tehdit edilir. “Kahrolsun mektepli zabitler, yaşasın alaylılar”, “Çok şükür şeriatı kurtardık” şeklinde bağırmışlardır. Ayaklanma sırasında köprü üzerinde vurulan İlyas ismindeki mektepli bir subayın (Mülâzım/Teğmen), cesedi 24 saat ortada kalmış, arabacılar ya korkudan, ya da taassuptan dolayı bu subayın cesedini taşımayı reddetmişti.[71]

Ayaklanan askerler, ayaklanma sırasında Zaptiye Nezaretinin karşısındaki kadınlar İttihat Terakki kulübünün kapılarını kırıp yirmi musiki aleti ile mobilyaları parçalamışlardı. Bunları yaparken, arada kümeler halinde Yıldız’a uğrayıp istediklerini kabul ve kendilerini affettiği için Abdülhamit lehine sevgi ve teşekkür gösterileri yapıyorlardı. Abdülhamit de pencereye çıkıp onların gösterilerine karşılık veriyordu. [72]

Ayaklanmanın Anadolu’ya da yayılması

Gericilerin İstanbul’daki ayaklanmaları Bursa, Erzincan, Erzurum ve Adana vilayetlerine de sıçramıştı. Özellikle Doğudaki gelişme önemliydi. Çünkü Erzurum ve Erzincan askeri birliklerin yoğun olduğu yerlerdi. Oradaki ayaklanma büyüdüğü takdirde bütün Doğu, asilerin kontrolüne girecek, zaten idareyi ele almak için bekleyen İttihad-i Muhammedi Cemiyeti teşkilatına Osmanlı Devletinin kaderi teslim edilmiş olacaktı…

13 Nisan 1909 (31 Mart) günü Erzincan’daki birliklerde ayaklanan askerler, sancaklarına Kur’an-ı Kerimi bağlayıp silahlarıyla kışlalarından çıkarak önce koşu alanında toplanmıştı. 15-20 Tabur arasındaki bu asi kuvvetlerin kumandanı bir süvari Başçavuşu idi. Başlarında subayları yoktu. Ancak geri planda Erzurum Tümen Kumandanı Yusuf Paşa tarafından destekleniyordu. İsyancıların elebaşlısı olan Başçavuş, koşu alanına gelen 4ncü Ordu Kumandanı Müşir İbrahim Paşaya tüfeğini doğrultunca İbrahim Paşa, kamçısıyla başçavuş’un suratına defalarca vurmuş ve ayaklanan askerlere büyük gözdağı vermişti. Bu suretle ayaklanmanın önüne geçinebilmişti…

Erzurum’daki birliklerde de meydana gelen ayaklanma bastırılmış, isyana destek veren Erzurum Tümen Kumandanı Yusuf Paşa İstanbul’a gönderilerek Örfi İdare Mahkemesince idama mahkûm olmuştur. Erzincan’da bulunan 4nü Ordunun isyancılara katılmamasında dolaysıyla isyanın kısa bir sürede bastırılmasında 4ncü Ordu Kumandanı Müşir İbrahim Paşa ile Yüzbaşı Kemalettin Sami Bey’in rolleri büyük olmuştur.  [73]

14 Nisan 1909’da (ayaklanmanın ikinci günü) Bursa’da hocalar ve şeyhlerle birlikte binlerce insan ellerinde yeşil bayraklarla telgrafhane önünde toplanarak İstanbul’daki isyancıları desteklediklerine dair İttihadı Muhammedi ye Cemiyetine ve Kıbrıslı Derviş Vahdeti’ne telgraf çekmişlerdi. [74]

Meclisi Mebusan ve Vekiller Heyeti, dindar adamlardan meydan gelmelidir.

İstanbul Beyazıt Camii hocalarından olan Ahmet Rasim Efendi, yanında 15 silâhlı isyancı asker bulunduğu halde, 14 Nisan 1909 tarihinde Mecliste, milletvekillerinin karşısında yaptığı konuşmada özetle;

“ Yeni yetişme bazı kimseler var. Maalesef milletvekilleri içinde de var. Bunlar, Hıristiyanlara kuvvetli görünmek için memleketi gâvurlaştırmak istiyorlar. Yeni kız lisesi bu maksatla açılmıştır. Mektepte Fransız’la, İslam kızı bir arada okuyacak, kardeş olacakmış. Bu fikir, İslam Hıristiyan, Hıristiyan da İslam olsun demektir. Şeriata aykırıdır böyle okuma. Bunlar İslam birliği yerine Osmanlı birliği koymak istiyorlar. Osmanlılık nasıl olurda çeşitli unsurları birleştirebilir? Asker tarafından söylüyorum: Meclisi Mebusan ve Vekiller Heyeti, dindar adamlardan meydana gelmeli diyorlar. Ve isimlerde söylüyorlar. Bu askerlerden hiçbirisinin (asi) cezalandırılmaması lazımdır. Böyle şeye katiyen gidilemez.” [75] Demiştir.

Hassa Ordu Komutanı Mahmut Muhtar Paşa İngiliz elçiliğine sığınıyor

Zamanın ikdam gazetesinde yer alan bir yazıya göre, isyandan birkaç gün evvel, askerlere, subayları tarafından “Hocalara katiyen görüşmeyeceksiniz. Askerlikte diyanet aranmaz. Allah’tan başka kimse tanınmaz. Padişah ve ahali, İttihat ve Terakki Cemiyetinin elindedir.” Diye ifade edilmiştir… Bu arada Volkan gazetesi ise, isyandan birkaç gün önce bazı askerlerin, subaylarını şikâyet için Babıâli’ye (hükümete) gidip Sadrazam Hüseyin Hilmi Paşa ile görüşmek için müracaatta bulundukları, fakat paşanın bunlara aldırış etmediği haberine yer vermiştir. Her iki gazetenin de o günlerde yaptığı yayınlarla, askerleri, subaylarına karşı tahrik ederek ayaklandırmaya çalıştığı anlaşılmaktadır…

İstanbul’da isyan eden ve çoğunluğu askerler ile yobaz softalardan oluşan 3000 kişilik çapulcuya karşılık Mahmut Muhtar Paşa komutasındaki 30.000 kişilik Hassa Ordusu harekete geçirilemediği gibi bu kuvvetlerin de bir kısmının asilere katılmaları önlenememiştir. Hatta asilerin baskısı ile Mahmut Muhtar Paşa istifa etmiş, konağı asiler tarafından abluka altına alınmıştır. Mahmut Muhtar Paşa, bu kritik durumda komşusu olan bir İngiliz’in evine kaçmış, oradan da İngiliz sefaretine (elçilik) sığınmıştır… Hâlbuki bu isyanı bastırma görevi Hassa Ordusu Komutanı bulunan Mahmut Muhtar Paşaya düşüyordu. Gerçi Mahmut Muhtar Paşa yayımladığı bir emirde, askerlerin kesinlikle İttihad-ı Muhammedi Cemiyeti ve benzeri cemiyetlerle ilgilerini kesmelerini emretmiş, Alay ve Tabur imamlarına da askerlere nasihatte bulunmalarını tavsiye etmişti. İşte bu yüzden asiler tarafından Mahmut Muhtar Paşa da hedef seçilmişti…

Bu gelişmeler karşısında büsbütün şımaran ve cesaret alan asiler, zapt edilmez bir çılgınlık içerisinde birçok gazete idaresi ile matbaayı tahrip etmişler, ellerindeki listeye göre kelle aramaya çıkmışlardır. Bu zemini kendisi için fırsat bulan Derviş Vahdeti de gazetesinde yazdığı yazılarla isyanı durmadan körüklediği gibi bir yandan da basın yolu ile yobaz kesimin desteğini sağlamaya çalışmıştır. [76]

HAREKET ORDUSUNUN GÖREVLENDİRİLMESİ

Harekât Ordusu Selanik’ten İstanbul’a hareket ediyor

31 Mart İsyanı haberi 13 Nisan 1909 günü Selanik’te bulunan İttihat-ı Terakki Cemiyeti merkezine ulaşırken, bir gün sonra da başka bir telgrafla Selanik’teki III. Ordu Merkezine ulaştı. Başkentteki (İstanbul) isyan haberini alan III. Ordu Komutanı bulunan Mahmut Şevket Paşa [77] başkanlığında Selanik Askeri Kulübesinde (ordu evi) yapılan toplantıda ordu tarafından gerekli tedbirlerin alınması konusunda görüş birliğine varıldı. İstanbul üzerine sevk edilmesi düşünülen ordunun başına Selanik 11. Redif Fırkası (yedek Tümen) Komutanı bulunan Ferik (Korgeneral)) Hüseyin Hüsnü Paşa (1852–1918) Hareket Ordusunun [78] ilk komutanı olarak görevlendirildi. Ayrıca bu Ordunun Kurmay Başkanlığına da Kurmay Yüzbaşı Mustafa Kemal’in getirilmesi kararlaştırıldı.[79]

Ayaklanmayı bastırmak üzere Mahmut Şevket Paşa komutasında oluşturulan ve komutanlığını Hüseyin Hüsnü Paşa, Kurmay Başkanlığını ise Kolağası (Yüzbaşı) Mustafa Kemal (Atatürk)’in yaptığı Hareket Ordusu, 14 Nisan 1909 tarihinde Selanik’ten İstanbul’a doğru hareket etmişti. Çatalca da toplanan Harekât Ordusunun 18 Nisan 1909 tarihi itibariyle toplam mevcudu 15.000 civarında idi. III. Ordu Selanik 17nci Alayına mensup tahminen 1200 kişilik tabur 18 Nisan 1909 günü Çatalca’dan Hadımköy’e (Boyalık) geldi. (Kroki-1) Kurmay Binbaşı Muhtar Bey komutasında olan bu birlikler, Hadımköyü’ne geldiklerinde ordu öncüsü olarak görevlendirilerek Isparta kule mıntıkasını tuttular. II. Ordudan 12. Alaya mensup Tabur da Yüzbaşı Kazım Karabekir komutasında Hadımköy’e gelmişti. Harekât Ordusunun keşif kolunu teşkil eden Jandarma müfrezesi,19 Nisan 1909 günü Küçük Çekmece’den hareketle bu günkü Yeşilköy istasyonunu işgal etmişti. Hemen akabinde Hareket Ordusu da Yeşilköy’e gelmişti. [80]

Harekât ordusu birliklerinin İstanbul’a giderken takip ettikleri güzergâh (Kroki-1)

Arnavut mebusu İsmail Kemal İngiltere’nin müdahalesini istiyor

Asilerin lideri, eski Trablusgarp Valisi, Arnavut asıllı İngiliz dostu Arnavut Mebusu olan İsmail Kemal; Hareket Ordusunun İstanbul’a girmesini önlemek amacıyla büyük devletlerin elçilikleri ile yapmış olduğu temas ile ilgili olarak özetle (19 Nisan 1909);

“…Oturmakta olduğum otele gelerek kendileri ile konuştuğum Alman temsilci Melferrich ile diğer devlet temsilcilerinden durum hakkında görüşlerini öğrendim. Bunlar, işlerin bu kerteye gelmesini Padişahın akılsızca hareket etmiş olmasına bağlıyorlar. Ve karşılaşmakta bulunduğumuz güçlüklerden bir çeşit memnunluk duyuyorlardı. Rus elçisi Zinoviçev de harekete geçmek taraflısı değildi. Padişahın ve Nazırlarının kendilerini bunalmaktan kurtarmanın bir çaresini aramaları gerektiğini söyledi. Bundan sonra Sir Gerald Lowthen’i (İngiliz) görmeye gittim. Ve kendisi ile konuştum. İngiliz Hükümetinin müdahalesi konusunda ki teklifimi kesin olarak red etmedi, fakat böyle bir teklifi kimin yapacağını sordu. Padişahın yapması için çalışacağımı söyledim. Bunun yeteri kadar etkili olmayacağını söyledi. Bu takdirde teklifin Sadrazam tarafından yapılmasını temin edeceğimi söyledim. Elçi böyle bir durumda ne yapılabileceğini düşüneceğini ifade etti.” Demiştir…

İsmail Kemal, bundan sonra Sadrazam Tevfik Paşayı görmüş, İngiltere’nin müdahalesini istemesi için ikna etmeye çalışmış fakat muvaffak olamamıştır. Tevfik Paşa, Selanik’ten İstanbul Polis Müdürüne kendisinin tutuklanması için bir telgraf gelmiş olduğunu haber vermiş ve vakit varken başının çaresine bakmasını öğütlemiştir. Bunun üzerine İsmail Kemal, İngiliz Elçiliği’ne sığınarak korunmasını istemiştir. İngiliz Elçisi de bu sadık kulunu, İngiliz bayrağı taşıyan bir vapurla Yunanistan’a kaçırmıştır. 31 Mart Ayaklanmasının başlıca kışkırtıcılarının İstanbul’dan kaçması, mevcudu 40.000 kadar olan isyancı askerleri gerçek liderlerinden yoksun etmiştir. [81]

Harekât Ordusunun genç kurmayları

Ayaklanmayı bastırmak üzere Selanik ve Edirne’den gelen Hareket Ordusunun sevk ve idaresini üstlenen meşrutiyet ve özgürlük yanlısı kurmay subayların rolleri son derece önemli idi.  Selanik’teki III. Ordu bölgesinden gelen askerlerin sevkiyatında; Kurmay Yüzbaşı Mustafa Kemal (Atatürk), Kurmay Binbaşı Ali Fethi (Okyar), Kurmay Binbaşı (Hafız) İsmail Hakkı Bey ile Kurmay Binbaşı Enver (Paşa), Kurmay Yarbay Cemal (Paşa), Kolağası Resneli Niyazi, Kurmay Binbaşı Muhtar Bey gibi komutanlar görev almıştı. Ayrıca Edirne’de bulunan II. Ordu sevkiyatında ise Kurmay Yüzbaşı Kazım Karabekir, Kurmay Yüzbaşı Ali Fuat (Cebesoy), Kurmay Yüzbaşı İsmet (İnönü), Kurmay Yüzbaşı Refet (Bele), Kurmay Yüzbaşı Hüseyin Rauf (Orbay), Kurmay Yarbay Fevzi Çakmak (Paşa), Albay Vehip (Kaçi), Kurmay Yüzbaşı Ali İhsan (Sabis) Beyler gibi ilerde önemli görevler alacak olan subaylar bulunuyordu.[82]

 İrtica hareketine karışmış olan askerler, Osmanlı Ordusunu utanca düşürmüştür

19 Nisan 1909 günü Hareket Ordusu adına Hüseyin Hüsnü Paşa tarafından İstanbul’da Erkânı Harbiye-i Umumiye Reisi (Genelkurmay Başkanı) İzzet Paşaya ve İstanbul halkına hitaben bir telgraf çekildi. Bu telgrafta özetle;

“İstanbul’daki irtica hareketine karışmış olan askerlerin 600 yıldan beri lekesiz bir itaat ve namusu taşımakta olan Osmanlı Ordusunu pek büyük utanca düşürdüğünü ve bu lekenin derhal silinmesi için II. ve III. Ordudan tertip edilmiş olan birliklerin Küçük Çekmece ve Yeşilköy’e gelmiş olduklarını… Kendilerini aldatıp ‘Şeriat İsteriz!’ diye isyana sevk edenlerin cezalandırılması için alınacak tedbirlere hiçbir şekilde karışmayarak, Hareket Ordusu mensuplarını öz kardeşleri gibi bilmelerini, aralarına karışıp kendilerini isyana sevk etmiş olanları ise subaylarına haber vermeleri ”  Belirtilmiştir…

Ayrıca aynı gün Hareket Ordusu Komutanı Hüseyin Hüsnü Paşa, Kurmay Yüzbaşı Mustafa Kemal tarafından kaleme alınmış olan bir beyanname neşredilmiştir. Bu beyannamede özetle;

“ … Millet; yıllardan beri zulmeden istibdat kuvvetini parçalayarak meşru Meşrutiyet Hükümetini kurdu. Anayasamızın ayaklar altına alınmak istenildiğini gördü. Bu alçakça hareketlere sebep olanları cezalandırmak üzere İstanbul’a yürümeye karar verdi. İlk icra kuvveti olmak üzere işte bizi, İstanbul surları karşısında gördünüz, bu Hareket Ordusunu buraya gönderdi… Fazilet heyeti olan ulema iftiharımız, baş tacımızdır. Fakat hainlikle adi ve şahsi menfaat elde etmek maksadıyla yalandan ilmiye kisvesine bürünerek ve şerefli İslâm dinini küçümseyip alay konusu haline getirmekten çekinmeyerek fesat yaymaya kalkışan birtakım hafiyeler ve menfaatperestler, elbette kanun ve şeriat hükümlerine göre muamele görmekten kurtulamayacaklardır.” [83] Şeklinde ifade edilmiştir.

Yukarıda belirtilen bu beyannamenin, gazetelerde bazı komutanlar tarafından Hareket Ordusuna mukavemet edilmesine dair padişaha teklifte bulunulmuş ancak, Padişah Sultan II. Abdülhamit, bu teklif üzerine, “Paşalar! Ben Halife-i İslam’ım; Müslüman’ı Müslüman’a kırdıramam!” [84] Diyerek bu teklifi kabul etmemiş, hadiseyi tarafsız bir seyirci gözüyle takip etmiştir.

İstanbul’da sıkıyönetim ilan ediliyor

21 Nisan 1909 günü 1nci Mürettep Fırka (Tümen) Kurmay Başkanı Kurmay Yüzbaşı Mustafa Kemal’in imzasıyla 1 Numaralı Ordu Emri yayımlandı… Bu emrin önemli olan birinci maddesi ; “Hareket Ordusu, görevini sadece askeri yönden yapacaktır. Politik konular ve bu konuda İstanbul ile görüşme yapmak şimdilik görev dışıdır. Hiçbir rütbe sahibi, hiçbir kimse ile bu konuda konuşmaya ve Hareket Ordusunun kuruluşu dışında herhangi bir şahsın bu göreve katılmasına müsaade edemez.” [85] Şeklindedir.

Hareket Ordusunu öteden beri Selanik’ten idare etmeye çalışan III. Ordu Komutanı Mahmut Şevket Paşa, komutayı devralmak üzere 21 Nisan 1909 günü Selanik’ten İstanbul’a hareket etti. Mahmut Şevket Paşa, İstanbul’dan hareketinden önce şimdi bir Yunan kenti olan Serez’den, Osmanlı Meclisi Vükelâya (vekiller) bir telgraf çekerek, memleketi bu sıkıntılardan kurtarmak amacıyla II. ve III. Orduların müşterek olarak harekete geçtiklerini bildirdi. Telgrafta özetle;

“İstanbul’da askerlerin hemen hepsi isyana katılmış olduğundan bu askerlerin İstanbul’da kalması halinde şehrin asayişinin bozulacağından, Padişahı koruyacak bir miktar asker bırakıp geri kalanının terhisini, III. Ordudan bir Fıkranın (Tümen) Davut paşa ve Rami kışlalarında ikametini… İstanbul’un asayiş ve inzibati için yalnız polis ve jandarmanın istihdamını, İstanbul’da sıkıyönetimin ilan edilmesini, ileri sürülen şartların kabul edilmemesi halinde müdahalede bulunabileceğini…” [86] Belirterek bütün liva (Tugay) merkezlerine bildirdi.

İsmet İnönü’nün hatıraları

İsmet İnönü’nün Harekât Ordusunun teşkili ile ilgili olarak hatıralarında;

“…3.Ordudan (Selanik) 2.Orduya (Edirne) gelen haberler, süratle bir askeri kuvvetin İstanbul’a sevkini teklif ediyordu. Teşebbüsü eline almış olan Selanik’teki 3ncü Ordu Kumandanı Mahmut Şevket Paşa ile Edirne’deki 2nci Ordu Kumandanı Salih Paşa, “Harekât Ordusu” namı altında bir büyük kuvvetin tertip ve sevkinde mutabık kaldılar. Selanik’ten Hüseyin Hüsnü Paşa (Ferik-Korgeneral) kumandasındaki tümen ve gönüllülerden mürekkep kuvvete, Edirne’den Şevket Turgut Paşa (Mirliva-Tuğgeneral) kumandasında bir tümen eklenmişti. Teşkil edilen Orduya Mahmut Şevket Paşa kumanda edecekti. Bu kuvvetler, süratle hazırlanarak trenle İstanbul civarına sevk edildiler…

Mahmut Şevket Paşa’nın erkânıharbiyesinde Mustafa Kemal Bey ve Şevket Turgut Paşa’nın erkânıharbiyesinde de Kazım Karabekir Bey vardı. Üç dört gün içinde Hareket Ordusu İstanbul’a girdi. Hareket Ordusu kıtaatı, Beyoğlu’nda Taksim Kışlası’na ve Taşkışla’ya barınmış olan asi askerlerle çok şiddetli ve kanlı bir suretle çarpışmışlardır. İki taraftan masum pek çok kurban verilmiştir. Kışlalar işgal edildikten sonra Harekât Ordusu kıtaları, İstanbul’un mühim yerlerini temizlemişler ve Yıldız Saray’ının etrafını emniyete almışlardır. Ben bu sırada Edirne’den gelerek Şevket Turgut Paşa’nın mahiyetine katıldım. O esnada Mebusan ve Ayan, Yeşilköy civarında toplanarak II. Abdülhamit indirilmesine ve yerine Reşat Efendi’nin, Mehmet V. Olarak geçirilmesine karar vermişlerdi.” [87] Demiştir.

Kazım Karabekir’in hatıraları

Kâzım Karabekir’in Hatıralarında 31 Mart Ayaklanması İle ilgili olarak;

“…İstanbul’un meşrutiyet aleyhtarlarının, gerek sarayın gerekse dış düşmanlarımızın teşviki ile bir irtica yaparak meşrutiyet taraftarlarını boğmak isteyeceklerini hiçbir zaman düşüncemden uzak tutmadım. Edirne’de (II. Ordu) toplu bulunan üçüncü Fırka (Tümen) erkânı harpliğine (Kurmay Başkanlığı) geldim. İlk iş olarak İstanbul’dan gelmiş olan alaylı zabitler komutasındaki taburları mektepli ellere verdim…

Edirne’ye irtica haberi geldiği zaman (İstanbul’dan) her tarafta büyük bir şaşkınlık başladı. Çünkü haftalardan beri alınan haberler irtica’ın Trakya’da da çıkacağını gösteriyordu. İttihat ve Terakki merkezinde bulunan arkadaşlar ki bir kısmı zabitti (subay), etrafıma toplanarak vaziyetin vahimliğini ve bunun karşısında benden medet beklediklerini söylediler… Bizim evde toplanmıştık. Burada İsmet (İnönü), Jandarma Yüzbaşı Rafet, Topçu Yüzbaşı Sabri, sivillerden Faik Beyler de vardı. Topçu Yüzbaşı Sabri Bey’le Faik Bey’in İstanbul’a kıyafet değiştirerek gönderilmesine karar verdik. Birkaç da açık şifre (kod) verdik…

Ertesi gün bu arkadaşlar “annem hastadır” yani “irtica müthiştir, hareket lazım”dır şifresini verdiler. Derhal kuvvetleri ve kıtaları hazırladık. Fırka’nın (Tümen) kumandanı Tevfik Paşa İstanbul’da izinli idi. Liva  (Tugay) kumandanı Şevket Turgut Paşa’ya kumandayı almasını teklif ettim. Memnuniyetle kabul ettiler. Ordu kumandanı (II. Ordu) Salih Paşa vaziyetten pek endişeli idi. Evvelâ kendisinin hapsedilmesini sonra hareket edilmesini söyledi. Kendisine;

-Paşam bu hareketi yapacağız, askeri mertebe silsilesini bozmak istemiyoruz. Fakat mecbur kalırsak bunu da yapacağız. Çünkü mahvolacak yalnız meşrutiyet değil, bütün mektepli zabitler, sonra da bütün millet ve vatandır. Değil hareketimiz için taraftar olmamak, ordunun başına geçmek sizin için büyük bir vazife ve bir şereftir. Kıtalar trene binmek üzeredir- dedim… Selanik’te üçüncü ordu erkânı harbiye’ sine fırkamızın (Tümen) hareket etmekte olduğunu (İstanbul) bildirdik…

3 Nisan 1325 (1909) günü ilk trene on ikinci alayın iki taburu ile ben de binerek Çatalca’da indik. 4 Nisan sabah 6’da orada bulunan üçüncü ordunun (Selanik) ilk treni ile gelen Erkânı Harp (kurmay) Muhtar Bey’le (Şehit Muhtar Bey) iki ordunun cephesini taksim ettik. İstanbul cephesini üçüncü ordu kıtaatı ile kendisi, Beyoğlu ve Yıldız cephesini de sol cenahı alarak ikinci ordu kıtaatı ile ben temine karar verdik…

Askerlerimiz arasında İstanbul’dan gelen sarıklı, kisveli insanların ve gazetelerin zehir saçtığını görünce bu kabil insanları tevkif, gazetelerini de yaktırdım. Yapılan propagandanın en zehirlisi İstanbul’da öldürülen zabitlerin sünnetsiz olduğunu yaymaya çalışmalarıdır…

Beyoğlu ve Yıldız’a karşı emrimizdeki mürettep (teşkil edilmiş) ikinci fırka (Tümen) gönderildi. 10 Nisan da fırkamız Silahtar ağa civarında toplandı. Ve asilerin toplu bulunduğu Taşkışla ve Taksim kışlalarına karşı hareket ve Yıldız’ı tarassut (gözetme) etmek üzere vaziyet aldı.11 Nisan’da her iki kışla da şiddetli müdafaaya başladı. Bunun uzun sürmesi Yıldız askerini ve Abdülhamit’i cesaretlendirebilirdi.[88] Demiştir…

Kazım Karabekir, hatıralarının devamında ise;

“… Teşvikiye camiinin önüne geldik. Fırka (Tümen) flamasını da diktik. Vaziyeti tetkik ederken üçüncü orduya mensup bir batarya kumandanı telaşla yanıma gelerek bana; – Bataryamın vaziyeti fecidir. Yıldız askerleri silahlı olarak geldiler, topların üzerine oturdular, ‘ateş ettiğiniz din kardeşlerinizdir, ne yapıyorsunuz’ diye bağrışmalar ve tekbir getirmeleri bizim askeri şaşırttı… Batarya elimizden çıkmıştır. Askerlerimiz de Yıldız askeri ile anlaşarak asiler tarafına geçmelerinden korkarak şaşkın bir halde geldim – dedi…

Fırka Kumandanı Şevket Turgut Paşa’dan müsaade alarak batarya komutanı ile birlikte batarya’nın yanına yürüdüm. Batarya, Taşkışla karşısında yer almıştı. Yıldız askerlerinden bir kısmı etrafımızı sararak; - Günah değil mi? Din kardeşlerini birbirine vurduruyorsunuz. Taşkışla’dakiler de İslam değil mi? – dediklerinde bende; Ey din kardeşlerim. Sebep olanlar Allah’ın gazabına uğrasınlar. Biz hudutları boşalttık da buralara geldik… Bizim zabitlerimiz de askerlerimiz de elhamdülillah hepimiz İslâm’ız. – Biz de İslâm’ız elhamdülillah – diye bağrışmalar başladı. Bu arada Arap kısrağına binmiş bir çavuş da peyda oldu. Tüfeği yok, belinde kasaturası var. Elebaşı Hamdi Çavuş imiş… Ben kendilerine bölük emini Ahmet vasıtasıyla şunları söyledim;

…İstanbul askerlerinin arasına bazı Ermeniler sarık sararak asker elbisesi giyerek karışmışlar. Ordumuzu fesada vererek memleketimizi mahvetmek için zabitlerimizden birçoklarını da öldürmüşler. İşte Taşkışla’daki avcı taburlarının arasında bunlardan birçokları var. Bunları bize avcı neferleri gelip haber verdi. Biz Taşkışla’daki Ermenilerle müsademe ediyoruz dedim. Bunun üzerine bölük emir’i Ahmet de; (asilerin temsilcisi) – Efendim, ah… Bilseniz padişahımız (II. Abdülhamit) ne iyi insandır. Bu sabah Yıldız’a gittik, vallahi kendi eliyle bize kulüp sigaraları dağıttı, hepimize evlatlarım diye iltifat etti. İstersen sen de gel gidelim, padişahımızla konuş, bak ne mübarek bir zattır - dedi. Bende buna karşılık;

… Gördünüz mü böyle bir padişah Taşkışla’da ki askerlere, gelen arkadaşlarınıza ateş edin der mi? Bizim vazifemizin ne olduğunu padişahımız da bilir. Çünkü bize o emretti de koşup geldik. İçinizdeki sünnetsizleri (Ermenileri) ayıracağız. Aranıza asker kıyafetli bir düşman girdiğini siz ne biliyorsunuz? Hani sizin zabitleriniz. Düşmanlar hep zabitleri öldürüyor da sizin hala bir şeyden haberiniz yok. Benim kumandanım bir paşadır, şurada, caminin önünde. Mademki zabitleriniz yok, çavuş, onbaşı da o demektir. Kimlere itimadınız varsa seçin beraber gidelim onunla (paşa ile) konuşsunlar. Sonra birlikte padişahımıza da gidip işi anlatsınlar. Biz gelinceye kadar siz burada topların yanında durun, Topçu zabitine de emir veriyorum biz gelmeden ateş etmesin…

Bu teklife razı oldular. Hamdi Çavuş, Bölük emini Ahmet ve diğer iki çavuş (asilerden) daha seçtiler. Bunlarla ben fırka (Tümen) karargâhına geldim. ‘Paşam Yıldız askerlerini idare eden çavuşlar bunlardır. Bağlayın bunları’ diye zabitlere ve neferlere haykırdım. Müthiş bir hücumla bunların ellerinden silahlarını aldık. Ellerini arkalarına bağladık. Hemen Harbiye mektebindeki karargâha hapsedilmek üzere zabit kumandasında bir müfreze ile sevk ettik…

Ben tekrar Yıldız askerlerinin (bataryanın bulunduğu yer) yanına koştum ve onlara; ‘Çavuşlarınıza paşa da sigara ikram etti. Müzakere etmek üzere birlikte Yıldıza yola çıktılar. Haydi, sizde kışlalarınıza dönünüz, yolda onları bulacaksınız, çabuk koşun’ dedim. Başsız kalan askerler, bir koyun sürüsü gibi topları bırakarak Yıldız yoluna koyuldular. Zavallılar bana yalvarıyorlardı. – Beyim arkamızdan top attırma – Gözlerim yaşardı. Bu melek kadar saf olan Mehmetçikleri fesada verenlere lanet ettim ve haykırdım; ‘Siz bizim evladımızsınız, korkmayın selametle gidin, kışlalarınızda rahatınıza bakın’ dedim.[89]

AYAKLANMANIN BASTIRILMASI ve ABDÜLHAMİT’İN TAHTTAN İNDİRİLMESİ

En kanlı olaylar, Taşkışla ve Taksim Topçu Kışlasında meydana geliyor

Mahmut Şevket Paşa, II. Ordu Komutanı Salih Paşa ile birlikte 22 Nisan 1909 günü Yeşilköy’e gelmiş ve komutayı üzerine almıştı. Bu sırada Hareket Ordusunun ilk komutanı olan Hüseyin Hüsnü Paşa da Mahmut Şevket Paşanın emrine girmişti. Bu arada Osmanlı Donanmasında görevli olan subaylarda Hareket Ordusunun emrinde olduklarını belirtmişlerdi. Aynı tarihte Osmanlı Mebusan ve Ayan Meclisi üyelerinden oluşan Milli Meclis, Osmanlı Padişahı II. Abdülhamit’in tahttan indirilmesine ayrıca olaylara sebebiyet verenlerin cezalandırılması konusunda Hareket Ordusu Komutanlığının yayınladığı bildirinin aynen kabul edilmesini kararlaştırdı. Böylece Osmanlı Meclisi’nin de onayı alındıktan sonra Hareket Ordusunun faaliyetleri meşruluk kazanmış oluyordu.[90] …

23 Nisan 1909’da Hareket Ordusu, Sirkeci, Aksaray, Edirnekapı ve Beyoğlu olmak üzere dört kol halinde İstanbul’a girdi. Harekâtta öncü kumandanları olarak Binbaşı Fethi Bey (Okyar), Binbaşı Enver Bey (Paşa), Binbaşı Ali Hikmet Bey (Ayırdan) ve Binbaşı Muhtar Bey (Şehit) kolbaşı olarak görev almışlardı. Ayrıca Hafız Hakkı Bey, 2nci Orduda görevli İsmet (İnönü), Kazım Bey (Karabekir) de Harekât Ordusunda birliklere kumanda ediyorlardı. Hareket Ordusunun İstanbul’u işgali sırasında en kanlı olaylar, gerek Taşkışla, gerekse Taksim Kışlasında başıbozuk eratın cahil komutanlarına uyarak mukavemete kalkmaları üzerine meydana gelmiştir…

Taşkışla, Binbaşı Enver Bey (Paşa) tarafından Harbiye bahçesine yerleştirilen bataryalarla topa tutulmuş, ayrıca yarma harekâtı yapmak isteyen avcı taburuna ait askerler ise makineli tüfeklerle ateş altına alınmıştır. Taksim’deki topçu kışlasındaki ayaklanmada ise Kurmay Binbaşı Muhtar Bey şehit olmuş, ancak kışla top ateşine tutulmak ve yıkılmak suretiyle teslim alınabilmiştir. Binbaşı Muhtar Beyin vurulduğu yer bugünkü Şehit Muhtar Caddesidir. [91] Sonuçta, İsyancıların merkezi haline gelen Taşkışla, Taksim Topçu Kışlası [92] ile Selimiye ve Yıldız kışlalarındaki asiler etkisiz hale getirilmiş ve böylece halkın ve devletin bekasını ilgilendiren önemli bir ayaklanma olayı bastırılmıştır.

 İstanbul’da, yukarıda belirtilen kışla ve civarlarında ayaklanan askerlere karşı yapılan operasyonda sırasında 1 Mayıs 1909 tarihi itibariyle Harekât ordusundan 97 şehit verilmiş 160 askerde yaralanmıştır. Ayaklanan asi askerlerden ise 297’si ölmüş, 585 ise yaralanmıştır. Ölen subay sayısı da 25 civarındadır.[93]

 

 Sultan II. Abdülhamit Tahttan indirilip yerine V. Mehmet (Reşat) getiriliyor

Harekât Ordusu Komutanı Mahmut Şevket Paşa, 26 Nisan 1909 tarihinde yayınladığı bildiride (özetle ve sadeleştirilmiş olarak);

“…Vatan evlatlarını birbirine düşman eden büyük ve küçük fesatçı ve bozgunculara fırsat ve meydan verilmeyeceğini…” [94] İfade etmiştir.

Asilerin lideri eski Trablusgarp Valisi Arnavut asıllı İngiliz dostu Arnavut Mebusu İsmail Kemal, ayaklanma bastırılmadan önce İstanbul’daki İngiliz elçiliğine sığınmış, İngiliz bayrağı taşıyan bir vapurla Yunanistan’a kaçmıştı.[95]

31 Mart Olayı meydana gelmesinde önemli rolü olan volkan gazetesi sahibi aynı zamanda İttihadı Muhammedi ye Cemiyeti kurucusu olan Derviş Vahdeti, Şehzade Vahdettin’inin sarayına sığınmak istemiş ancak red cevabını alınca kıyafet değiştirerek İstanbul’dan Gebze’ye kaçmış oradan İzmir’e gelmiş ancak bir ihbar üzerine yakalanarak Aleksandros vapuru ile İstanbul’a getirilmişti. [96]

Osmanlı Padişahı Sultan II inci Abdülhamit, bu olaylardan sonra Millet Meclisince tahttan indirilmiş, yerine 27 Nisan 1909 tarihinde Sultan V inci Mehmet (Reşat) getirilmiştir.[97] II Abdülhamit taht değişikliğini bildiren topları işitince, artık her şeyin bittiğini anlamıştı. Kendisini tahtan indirildiğine dair tebligat yapacak olan Esat Paşa ve heyeti, Padişahı selamladıktan sonra ; “Biz Mebuslar Meclisi tarafından geliyoruz. Fetva var. Millet sizi tahttan indirdi. Amma hayatınız emindir.” Dedi. Abdülhamit metanetini koruyarak;

“…Bu işi ben yapmadım. Sebep olanları Millet arasın bulsun. Ben Milletimin iyiliği için çok çalıştım. Hepsi mahvoldu. Hepsinin üzerine sünger çekildi. Kaderim böyle imiş. Sebep olanları varsın Millet bulsun. Yalnız bir ricam var o da hayatımın Çırağın Sarayında muhafaza edilmesidir… Zaten ben yorulmuş idim. Hiçbir şey istemem. Hiçbir şeye karışmam. Milletten bunu rica ederim.” Demişti…

Gece yarısından sonra, Hüseyin Hüsnü Paşa (Hareket Ordusu Komutanı), Fethi Bey (Okyar) ve Galip Bey (Paşa) gelerek Abdülhamit’e Selanik’e götürüleceğini bildirdiler ve hazırlanmasını istediler. Abdülhamit, öldürüleceğinden kuşkulanarak Selanik’e gitmeyeceğini söyledi… Düşük Padişahın yanında bulunan Şehzade Abdurrahim Efendi de ağlıyordu. Başkâtip Cevat Bey’in aklı başından gitmişti. Trajik olaylar oluyordu. Harem kapısından askerlerin yukarıya çıkmaya başlaması bu şaşkınlığı büsbütün arttırdı. Bu arada Galip Bey’in gür sesi işitildi…

“… Koskoca şanlı Ordu sizin hayatınızı temin ediyor. Bu konudaki karar kesindir… Fakat bu teminatı İstanbul’da kalırsanız veremeyiz, sorumluluk kabul etmeyiz.” Diyordu. Abdülhamit başka çıkar yol olmadığını anlayınca, küçük Şehzade Abdurrahim Efendi ile eşlerinden ve hizmetkârlarından bazılarını da yanına alarak saraydan ayrılıp Sirkeciye götürüldü. Orada da özel bir trene bindirilerek Selanik’e götürüldü. Bu olay ile de Osmanlı onun adını taşıyan bir devir kapanmış oldu.[98]

31 Mart faciası, Osmanlı tarihinin en büyük irtica hareketlerinden biridir

Hareket Ordusu İstanbul’da denetim ve kontrolü kurmaya çalışırken yapılan çatışmalarda 49 şehit, 82 yaralı vermiş, asilerden ise 400 civarında kişi ölürken 700 küsur kişi de yaralanmıştır.[99]

31 Mart faciası, Osmanlı tarihinin en büyük irtica hareketlerinden biridir. Emsali gibi din ve şeriat namına ve siyasi, askeri ıslahat aleyhine yapılmıştır. 1.Ordu (İstanbul) Kumandanı Mahmut Muhtar Paşa’nın karargâhında askeri müzeden getirilen eski Osmanlı miğferleri, yani zırhlı başlıklar, şapka diye halka ve askerlere karşı zehirli propaganda konularından biri olarak kullanılmıştır. Volkan ismindeki irtica gazetesi, iman ehlini dinsizlere karşı çılgın bir surette körüklemiştir…31 Mart isyanının askeri ve siyasi hayatımızda tahripleri derindir. Yakın ve en büyük zarar ordu bünyesinde olmuştur…

Bu facia, yeni kurulan, büyük ümitlerle dolu Meşrutiyet rejimini, hemen sekiz ay sonra aksi istikamete yönetmeye sebep olmuştur. İç idaremize bir vehim ve emniyetsizlik havası girmiş, bu havayı tasfiye etmek bir daha mümkün olmamıştır. Kurulan örfi idare ve Divanıharplar sonuna kadar baki kalmıştır… Orduyu da mutlaka siyasetten kurtarmak lazımdı. 31 Marttan sonra ilk yapılacak iş buydu. [100]

30 Nisan 1909 (1325/13 Mayıs 1909) tarihinden itibaren Hareket Ordusu Birlikleri, Selanik’e geri dönmeye başlamıştır. Tümenin kurmay heyetiyle birlikte muhtemelen Mayıs 1909 ayı sonunda Selanik’e dönen Kurmay Yüzbaşı Mustafa Kemal, yine eski görevi (17. Redif Fırkası Kurmay Başkanı) ile birlikte Selanik- Üsküp demir yolu müfettişliği görevine devam etmiştir. [101]

İsyancıların liderlerinin önemli bir kısmının Arnavut olması ve İngiliz ajanlarınca desteklenmesi işlerini kolaylaştırmıştır

31Mart Ayaklanması, yerinde ve doğru tedbirlerle kolay ve çabuk bastırılmıştır. Özellikle kan dökülmemesi için büyük özen gösterilmiştir. Ülkenin yüce çıkarlarının korunmasına önem verilmiştir. Bunda; Harekât Ordusunun bütün mensuplarının disiplinli ve askeri kurallara uygun hareket etmesinin etkisi büyük olmuştur. Hareket Ordusu’nun planlı disiplinli ve bilgili yönetilmesi, muhtemel bir felaketi önlemiştir. [102]

31 Mart ayaklanmasını hazırlayan ve ellerinden geldiği kadar çalışanlar arasında İsmail Kemal [103] Prens Sabahattin, Kıbrıslı Derviş Vahdeti ve İngiliz ajanları vardır. Farklı siyaset meselelerine bağlı bulunmakla beraber bunlar İttihat ve Terakki Partisi’nin amansız düşmanı olup onu devirmek konusunda birleşmekte idiler…

Kamil Paşa’nın Sadrazamlıktan düşürülmesinden sonra İsmail Kemal, kendisi gibi Arnavut asıllı Müfit, Dukakinzade Sabri ile anlaşarak İttihatçıların kontrolü altında bulunan Avcı Taburlarını kazanmak için işlek (yoğun) bir propagandaya girişmiştir. Bu taburlardaki askerlerin çoğunun Arnavut olması işlerini kolaylaştırmıştır. İsyancıların başı olarak ortaya çıkan Hamdi Çavuş’un Arnavut olması da dikkat çekicidir. 31 Mart ayaklanmasının başarıya ulaşmasından sonra, isyancıların Kâmil Paşa’yı veya İsmail Kemal’i Sadrazamlığa getirmeyi istemiş olmaları da şöyle tesadüf cinsinden bir olay gibi elbette kabul edilemez…

Ayrıca İsmail Kemal’in, Harekât Ordusu’nun İstanbul’a girmesini önlemek üzere İngiltere’nin bir müdahalesini sağlayacağı sırada dikkat darlığı sebebiyle, İngiliz Elçiliğine sığınarak ve İngiliz bandıralı bir vapurla İstanbul’dan kaçması da İngilizlerin kimlerden yana olduğunu gösteren ayrı bir delilidir…

Kıbrıslı Derviş Vahdet, 31 Mart Ayaklanması’nı hazırlamak için elinden gelen kuvveti harcamış, muhalefet partileri ve basını İttihat ve Terakki Partisine karşı birleştirmeye muvaffak olmuştu. Çalışmalarında Kıbrıslı Kâmil Paşa (Sadrazam) ile İngiliz ajanları tarafından desteklenmişti.  Vahdeti’nin Avcı Taburları arasında kışkırtıcı faaliyetlerde bulunduğu bazı İngiliz kaynaklarında da açığa vurulmuştur.[104]

ASİLERİN YARGILANMASI

Harp Divanı kuruluyor

31 Mart sanıklarını yargılamak üzere 26 Nisan 1909 tarihinde kurulan Harp Divanının başkanlığına Topçu Feriki (Kolordu) Hurşit Paşa, üyeliklerine ise Hareket Ordusu 1. Fırka (Tümen) Komutanı Ferik Hüseyin Paşa… 3.Topçu Fırkası Komutanı Mirliva  (Tuğgeneral) Hasan Rıza Paşa, Kurmay Mirliva Nazif Paşa, Kurmay Kaymakam Cemal Bey, Deniz Kaymakamı Vasıf Bey, Deniz Kolağası (Yüzbaşı) Rauf Beyler getirilmişti. [105]

Derviş Vahdeti, içki ve şarkıcılıkla serseri bir hayat geçirmiştir

Derviş Vahdet hakkında Sıkıyönetim Mahkemesince verilen kararda özetle;

“…Volkan Gazetesi İmtiyaz sahibi olup fesat çıkaran yayınlarıyla geçen Mart’ın 31nci salı günü meydana gelen irticai ve askeri ihtilalı hazırlamaktan sanık olan… Ve 1.Sıkıyönetim Mahkemesinin derin soruşturma ve yargılanması sonunda hiçbir ilmî ve içtimaî terbiye görmeyerek, şimdiye kadar içki ve şarkıcılıkta serseri bir hayat geçirmiş olduğu sorgu sırasında kendi itirafı ile meydana çıkan… Mehmet oğlu Kıbrıslı Derviş Vahdeti adındaki şahıs, Volkan Gazetesi yayınlamaya başladıktan sonra, firarından dolayı hakkında kanuni takibat açılan Emir’i zade Ömer Lütfi ile birleşerek İttihadı Muhammedi adı altında bir cemiyet kurmuş, gazetesini de bu cemiyetin yayın organı haline getirmiştir…

Derviş Vahdet, din ve şeriat perdesi altında mütemadiyen yayınladığı tahrik edici ve fesat çıkarıcı makaleleriyle halkın üzerinde özel bir etki yaptığı gibi, Kışlalara sokulan Volkan Gazetesindeki Mehdîyane yazılarıyla askeri etkisi altına almış ve bunları Hükümetle Millet Meclisi Başkan ve üyelerinden bazılarının aleyhine sevk etmiştir. İnkârına rağmen Vahdeti’nin 31 Mart günü Millet Meclisi önündeki askerler arasında bulunduğu ortaya çıkmıştır…” [106] Şeklinde ifade edilmiştir.

Padişah II. Abdülhamit’in, Kabûli Bey’in şehit edilmesine seyirci kalması

1.Sıkıyönetim Mahkemesinin Osmanlı Padişahı II. Abdülhamit’in yargılanması için ileri sürdüğü gerekçede ise özetle;

“… Mabeyn (saray sözcüsü) tütün kıyıcısı Mustafa Ağa, Saraydan Başmühasip Cevher Ağa, tüfekçilerden Albay Halil’i kötülük vasıtası (ispiyoncu) olarak seçmesi… Bunları, meşhur hafiyelerden eski teftiş heyeti üyesi Nadiri Fevzi (Protesto Gazetesi yazarı), eski Gümrük Dairesi İstatistik (Rüsumat) Kalemi Müdür Yardımcısı Tevfik Beylerle temasta bulundurması. (bunların hepsi idam edilmiştir)… Ayrıca bunların hepsine paralar vermesi, Volkan Gazetesine Başmühasip Cevher Ağa eliyle para göndermesi, Serbesti Gazetesi sahibi Mevlâna zade Rıfat Beyi öldürmesi için Albay Halil’i memur etmesi, ancak Rıfat Bey yerine Serbesti Gazetesi Başyazarı Hasan Fehmi’nin öldürülmesi ayrıca…

Ayaklanan askerler, Tabur halinde Yıldız Sarayına geldikçe Sultan Abdülhamit’in, isyancılara iltifat etmesi, hatta Binbaşı Ali Kabûli Bey’i, getirenlerden ikisini yanına çağırması, onlarla konuşması ve sonunda Kabûli Bey’in kendi gözleri önünde öldürülüp cesedinin ağaca asılmasına engel olmayışı, ayrıca Abdülhamit’in, asi askerlerin elindeki sancağa, Mecidî nişanı takması…” gibi hususlar yer almıştır. Yukarıdaki gerekçelere rağmen kabinede ne Şeyhülislam, ne de Adliye Nazırı (Adalet Bakanı) Necmettin Mola, 33 yıl iktidarda kalan Padişah Sultan Abdülhamit’tin tahttan indirildikten sonra yargılanmasına razı olmadılar. Ayrıca Hareket Ordusu Komutanı Mahmut Şevket Paşa’nın ise İstanbul’a girerken Padişahın kılına dokunulamayacağını ifade etmesi, bunun yanında Sultan Abdülhamit’in Hareket Ordusuna mukavemet etmemesi de Abdülhamit’in yargılanmamasını sağlamıştır.” [107]

II. Abdülhamit’e göre bu işlerde (ayaklanmada) en çok faaliyet gösterenler İsmail Kemal (Mebus) ve Kamil Paşa’nın (Sadrazam) oğlu Sait Paşa idi. Para karşılığında Hamdi Çavuş’u (ayaklanmanın elebaşı) taburunu ayaklandırmaya memur eden Sait Paşa’ydı. Böylece Meclis önünde askeri bir gövde gösterisi ile İttihat ve Terakki sindirilerek kabine düşecek ve Kamil ve Nazım Paşa’lar işbaşına getirilecekti.[108]

Hareket Ordusu Kumandanı Mahmut Şevket Paşa, aynı müsamahayı II. Abdülhamit’in yerine geçecek olan Vahdettin içinde gösterecektir. Duruşmalar sırasında Vahdettin’in İttihadı Muhammedi’ye Cemiyetine girmesi bu Cemiyete yardım iddiaları üzerine hemen hiç gidilmemiş, isyanı bastıran ordu, sarayı ve hanedanı suçlamaktan kaçınmıştır. [109]

Derviş Vahdetti ile birlikte asilerden ve bunlara destek verenlerden toplam 49 kişinin idam edilmesi

31 Mart hadisesine iştirak eden askerler, alaylı zabitler (subaylar), saray mensupları, İttihadı Muhammedi Cemiyeti azaları hocalar yakalanarak muhakeme edilip muhtelif şekillerde cezalandırılmışlardır.[110]

 Ayrıca, Osmanlı Harp Divanı; 31 Mart ayaklanmasında suçlu gördüğü 49 kişiyi asmak suretiyle idam etmiştir. 37 kişi süresiz hapis ve kalebentlik, 390 kişi hapis, 139 kişide sürgün cezalarına çarptırılmıştır. İdam edilenlerin içinde ayaklanmanın elebaşlarından olan ve irticaî yayın yaparak halkı isyana teşvik eden Volkan Gazetesi sahibi Derviş Vahdeti de bulunuyordu. Vahdeti, Hareket Ordusu Komutanlığına bir dilekçe ile başvurarak akıldan zoru olduğunu iddia ederek ölümden kurtulmak istemiş ise de bunun bir faydası görülmemiştir.[111]

Yargılanma safhasında ilk hamlede İttihat ve Terakkinin muhalifleri hakkında takibat başladı. Muhaliflerden çoğu, Harekât Ordusu şehre girmeden (İstanbul) yabancı memleketlere veya Anadolu’ya kaçmışlardı. Bunlar arasında Kâmil Paşa, Kâmil Paşa zade Sait Paşa, Ali Kemal, Mevlânzade Rıfat, Yeni Gazete sahibi Zühtü, Berat Mebusu İsmail Kemal, Ergiri Mebusu Müftit, Ahrar Fırkası kâtibi umumisi Nurettin Ferruh, Derviş Vahdeti gibi şahıslar bulunmaktaydı.[112]

31 Mart olaylarına sebebiyet verenler, üç ayrı sıkıyönetim mahkemelerinde yargılandı. İlk karar 3 Mayıs 1909 tarihinde çıkmış ve 13 kişi asılmıştı. Bunlar askerin başına geçip kumandayı ele alan çavuşlardı. Bu olaylarda yukarıda belirtilen Adliye Nazırı (Adalet Bakanı) Nazım Paşa ile Lâskîye Mebusu Şekip Aslan Bey’i öldüren 5 kişi Ayasofya’da, yine askeri teşvik eden 5 çavuş ve onbaşı Beyazıt’ta, Mülâzım (Teğmen) İlyas’ı köprübaşında şehit eden üç er aynı köprüde idam edilmişlerdir…

Asar-ı Şevket Zırhlısı Kaptanı Deniz Binbaşısı Ali Kabuli Bey’i şehit eden 16 deniz askerlerinin 8’i, Kasımpaşa, diğerleri ise Beşiktaş ve Beyazıt’ta asıldılar. (12 Mayıs 1909). Ayrıca Saraydan Başmühasip Cevher Ağa, tütün kıyıcısı Mustafa Ağa, Tüfekçi Albay Halil, Danıştay üyelerinden Tayyar, Protesto Gazetesi yazarı Nadiri Fevzi, Rüsumat Kalemi Müdür Yardımcısı Tevfik ve Derviş Vahdeti’nin arkadaşlarından Lütfü… Son partide ise Derviş Vahdeti ile birlikte, yaver ve hafiye Kabasakal Mehmet Paşa, Erzurum’da isyancıları destekleyen Tümen Kumandanı Yusuf Paşa, İttihadı Muhammedi Cemiyetinden Yüzbaşı Hakkı ile Yüzbaşı İspat arî’yi şehit eden İzmirli Saim de idam edilenler arasındaydı.[113]

31 Mart hadisesinde taassupları kabartılarak ve para ile kandırılarak irtica bayrağını açmış olan tabur (avcı) efradı, yollarda çalıştırılmak üzere Rumeli’ye sevk edilmişlerdir. Divan’ı Harpçilerin (Sıkıyönetim Mahkemesi) İttihatçılardan hiç kimseyi muhakeme etmemesi ve cezalandırmaması, birçok dedikodulara sebep olmuştur. Siyasetle uğraşarak ordunun zehirlenmesinin farkında olmayan zabitlerin (subayların), isyanı, önceden sezemeyen ve hadise esnasında büyük bir acz eseri gösteren Sadrazam Hüseyin Hilmi Paşa ile Harbiye Nazırı Ali Rıza Paşa gibi zevatında (şahıslarında) sorguya çekilmesi isteniyordu. Ancak bunlar yapılmamıştır.[114]

GEÇMİŞTE MEYDANA GELEN ÖNEMLİ BAZI GERİCİ ve BÖLÜCÜ AYAKLANMALAR

 Patrona Halil İsyanı (29 Eylül-11 Ekim 1730)

 İrtica anlamındaki ilk ayaklanma olaylarından biri Osmanlı döneminde Sultan III. Ahmet zamanında, 29 Eylül –11 Ekim 1730 tarihleri arasında meydana gelen Patrona Halil İsyanıdır. Halkın ekonomik sıkıntı içinde olmasına rağmen Padişah III. Ahmet ile Sadrazam Damat İbrahim Paşa ve etrafının (Bu dönem “Lale devri” olarak anılmaktadır);  lüks içinde zevk ve sefa yaşamalarını ve İran üzerine yapılan seferin başarısızlığını bahane eden Arnavut asıllı ve yeniçeri olan Patrona Halil ve adamları; 29 Eylül 1730 tarihinde İstanbul’da Sultan Beyazıt Camii’nin önünde ellerinde yalın kılıç olduğu halde bayrak açıp; “…Şer ile davamız vardır, Ümmet-i Muhammet’ten olanlar dükkânlarını kapatıp bayrak altına gelsin…” [115] Diye bağırarak halkı ayaklandırmışlar ve askeri kışlaları da basarak silahlarına el koymuşlardır.

Sonuçta, asiler tarafından kendilerine teslimi istenen Vezir-i Azam (Sadrazam) Nevşehirli Damat İbrahim Paşa ile damatları Kaptan-ı Derya Mustafa ve Sadaret Kethüdası Mehmet Paşalar boğdurulmuş, Sultan III. Ahmet ise tahttan indirilmiş ve yerine yeğeni I. Murat getirilmiştir. Ancak Patrona Halil, 25 Kasım 1730 tarihinde adamları ile birlikte bir baskınla öldürülmüştür.[116]

Lale Devri (1718-1730); Osmanlı Devletinde zevk ve sefanın öne çıktığı bir devir gibi değerlendirilse de gerçekten bu devir, Osmanlı Devlet ve toplumunun geleneksel yapısından batıdaki değişimler çerçevesinde reform mahiyetinde olumlu değişimlerin gerçekleştiği bir dönem olmuştur. Bu dönemde 1727’de matbaa getirilmiş, bir itfaiye teşkilatı kurulmuş, ilk çiçek aşısı uygulanmış, kâğıt, kumaş ve çini imalathanesi kurulmuş, doğu klasikleri devrin Türk’çesine çevrilmiştir. Bu değişim süreci, yukarda belirtilen irticai nitelikteki Patrona Hali isyanıyla büyük bir darbe almıştır.

 

Kabakçı Mustafa Ayaklanması (28 Mayıs 1807)”

Osmanlı Sultanı III. Selim zamanında (1789-1807);

A. “Nizam-ı Cedit” adı altında bilhassa ordunun, teşkilat, eğitim, kılık ve kıyafetleri ile birlikte batı’ya uygun askeri, mülki, idari, içtimai ve siyasi alanlarda bir dizi yenilik ve ıslahat hareketlerine karşı,  Sadaret Kaymakamı Köse Musa Paşa ve Şeyhülislam Ataullah Efendinin ve ulemanın çoğunun karşı çıkması… Bu ıslahat hareketlerini “kâfir” icadı olarak görmesi,

B. Osmanlı İmparatorluğu’nun Rusya gibi yüzyıllarca din ve devlet düşmanı olarak bir komşu ile ittifak anlaşması yapması,

C. Arap yarımadasında Vehhabîlik hareketleri, Akdeniz’de Rum ve Balkanlarda Sırp başkaldırma olayları, Vidin’de, Rusçuk’ta ve Edirne’de devlete karşı ayaklanma hareketleri, Osmanlı Devletini aciz ve tedbir alamaz duruma getirmiştir. Bu durumlardan da istifade eden Kabakçı Mustafa ve adamları devlete karşı ayaklanmışlardır…

İçteki bu yıkıcı faaliyetlerin yanında İngilizler, Fransa ile uzlaşmak temayülünü gösteren Osmanlı devlet adamlarını devirmek için;

“… Padişah, İngiliz ve Rus hükümetleri ile yeniçerileri ortadan kaldırmak için anlaştı. İngiliz donanması padişahın müsaadesiyle İstanbul’a geldi. Rus donanması da yakında gelecektir. O vakit yeniçeri kaldırılacak ve yerine Nizam-ı Cedit geçecektir.” Şeklinde yıkıcı propaganda yapmışlardır…

Islahata düşman vezirler arasında bulunan Tayyar Paşa; “… Nizam-ı Cedit ile İslam dinine mensup olan askerlerimize kâfir elbisesi giydirilmektedir. İslam olanlar devletten dışlanmaktadır. Askerlerimiz başı şapkalı Fransız (kâfir) olmuştur.” [117] Demek suretiyle halkı ve yeniçerileri Nizam-ı Cedit’e karşı ayaklandırmaya çalışmıştır…

Ulema camilerde; “… Askere setre (dar) pantolon giydirip imanına helal getiren, önlerine öğretmen diye Frenkleri (Fransız) düşüren padişaha elbette Allah yardımını çok görür.” şeklinde batıya uygun asker kıyafetlerine karşı vaiz vermişlerdir.

Nizam-ı Cedit’e düşman olan asilerin lideri çavuş Kabakçı Mustafa ise;

“…Ey ahali, meramımız Nizam-ı Cedit belasını kaldırmaktır. Başka niyetimiz yoktur. Müslüman olanlar, kendilerini ocaklı bilenler bizimle beraber olsun.” Diyerek ayaklanmayı başlatmıştır. Ulemanın (din âlimleri) ileri gelenleri başta Şeyhülislam Ataullah Efendi olmak üzere, asilerin programlarını tasvip ettiler. Sonuçta Sultan III. Selim asilerin isteğini kabul ederek Nizam-ı Cedit’in kaldırıldığını ilan etmiştir. Ayrıca Sultan III. Selim de tahttan indirilmiş yerine IV. Mustafa getirilmiştir. Ancak din ağırlıklı bu ayaklanmalarla Osmanlı Devleti dünyanın gözünde itibarı sarsılmıştır.[118] Fakat Rumeli’de III. Selime bağlı olan Alemdar Mustafa Paşa, kısa bir süre içinde İstanbul’a gelerek Kabakçı Mustafa ve adamlarını ile Sadaret Kaymakamı Köse Musa Paşa’yı ortadan kaldırmıştır. İrtica devri bu suretle sona ermiştir.[119]

Osmanlı Padişahı III. Selim zamanında; Avrupa’dan getirilen subaylar, İstanbul’da levent Çiftliğinde askerlerimize eğitim vermeye başlamıştı. Baruthaneler yenileştirilerek üretim arttırıldı. O güne kadar devlet, harplerde ihtiyaç duyduğu barutu, İngiltere ve Hollanda’dan satın almak zorundaydı. Fransa’dan ve İsveç’ten getirilen mühendisler vasıtasıyla tersaneler elden geçirildi. Mühendis hane-i Berri-i Hümayun’u (Topçu Okulu) kurdu. (1794) Ordu ve Donanmanın işine yarayacak önemli kitapların Türkçeye çevrilmesine ve basımına önem verdi. Türk dilinin bir ilim dili durumuna gelmesini sağlamıştır. Nizam-ı Cedit devrine gelinceye kadar Osmanlı bilginleri arasında Türkçenin büsbütün bırakılarak yerine Arapçanın bilim dili ve aynı zamanda halk dili olarak alınmasını isteyen vardı. Osmanlı İdarecileri, İslam anlayışına uymamasına rağmen, Hıristiyan devletleri ile karşılıklı esaslara dayanan anlaşma yapmaya başladılar. Bu yepyeni bir siyasi düşünceydi. Viyana, Paris ve Londra’da ilk daimi elçilikler açıldı. Siyaset ve diplomasi alanında yapılan bu yenilikler, Osmanlı İmparatorluğunda batı etkisinin oluşmasını kolaylaştırmıştı.[120]

Şeyh Sait İsyanı (13 Şubat - 31 Mayıs 1925)

13 Şubat – 31 Mayıs 1925 tarihleri arasında Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da meydana gelen Şeyh Sait İsyanı ise Din kisvesi altında İslami-Kürt devleti kurma amacını gütmüş, Kürt Teali Cemiyetinin kurucularından eski milletvekili Yusuf Ziya ile Emekli Albay Cibranlı Halid, Nisan 1924 tarihinde;

“…Türklerle bir arada yaşamaların sebebinin ‘Din’ olduğunu, onunda elden gittikten sonra birlikte yaşamalarının gereğinin kalmadığını, hele Türk ırkçılığını resmi politika olarak benimseyen bir rejimi Kürtler olarak kabullenmelerinin mümkün olamayacağını.” [121] İfade etmek suretiyle Türk – Kürt ayrımcılığını yapmışlardır.

Şeyh Sait’in üzerinde ele geçen ve bölgedeki ağa, şeyh ve beylere hitaben yazdığı mektupta özetle;

“… 1300 küsur seneden beri İslam dinine tabiiyiz. Hz. Muhammed bu dinin elçisidir. Şimdi bu Kur’an ve İslam’ı yıkmaya başladılar. Eğer biz iman sahibi ve Allah’ın birliğine inananlar İslam’da birlik olamazsak, cümlemiz behemal mahvı ve yok olacağız. Tüfeklerle beraber kurtuluş yolunu bulunuz.” [122] Demek suretiyle halkı din maskesi altında silahlı ayaklanmaya teşvik ve tahrik etmiştir.

Şeyh Sait’in, asi liderlerine yazdığı diğer bir mektupta ise özetle; “… Hükümetin dinsizliği, dine ait vakıfların, medreselerin, şeyhliğin kaldırılması, fuhuş ve zinanın artması, kadınların ecnebilerle dans etmesi…” [123] Gibi ifadelerle propaganda yaparak yöre halkına henüz yeni kurulmuş olan Türkiye Cumhuriyet Hükümetine karşı kin ve nefret duygularını aşılamak istemiştir.

Zamanın Gnkur. Bşk.lığının birliklere yazdığı 28 Şubat 1925 tarihli yazısında da; “...Ayaklanmanın gaye ve hedefi olarak; din ve şeriat talebi, hilafet ve saltanatın iadesi perdesi altında bağımsız bir Kürt devletinin kurulmasının amaçlandığı,” [124] belirtilmektedir.

Menemen (Kubilay) Olayı (23 Aralık 1930)

 Giritli Mehdi Derviş Mehmet ve gerici grubu, 23 Aralık 1930 günü sabahı Menemen’de Müftü mescidinde ki yeşil bayrağı alarak Belediye meydanına gelmiş ve burada bulunan halka; “… Din elden gidiyor, kâfirler bizi dinimizden ayırmaya çalışıyor, şapka giymeye zorluyorlar…” Diyerek esnafı dükkânlarını kapatmaya ve kendilerine katılmaya çağırmışlardır.[125]

Ayaklanan bu mürteci gruba müdahale eden Asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay’ı Mehdi Derviş Mehmet, Şamdan Mehmet ile birlikte Kazez Camii bahçesinde başı gövdesinden ayrılmak suretiyle şehit edilmiştir. Böylece Cumhuriyet Ordusunun bir genç subayı canavarca bir hisle cehalet ve taassubun kurbanı olmuştur. Gericilerin niyet ve maksadı; Atatürk ilke ve inkılâplarını kaldırmak, genç Türkiye Cumhuriyetini yıkarak yerine şeriat devletini kurmak, saltanat ve halifeliği yeniden geri getirmektir.

 SONUÇ ve DEĞERLENDİRMELER

 Kurucuları arasında Said-i Kürdi (Nursi) ile Volkan Gazetesi sahibi Kıbrıslı Derviş Vahdetin ile cahil ve gerici hocaların bulunduğu İttihadı Muhammedi Cemiyetinin, ilmiye (medrese) sınıfına mensup sarıklı softaların; halk ve asker arasında din ve şeriat (koyu bir din devletine dönüş, gericilik) propagandası yapması... İkinci Meşrutiyetle gelen özgürlük, ıslahat ve yeniliklere karşı gelmesi… Batı ve modern düşüncedeki subaylar ile yenilikçi İttihat ve Terakki Cemiyetine karşı tutumları, 31 Mart Olayının meydana gelmesinde önemli bir faktör olmuştur. 31 Mart faciası, Osmanlı tarihinin en büyük irtica hareketlerinden birisidir.

İngiliz dostu ve Arnavut asıllı mebus İsmail Kemal ile İngiliz yanlısı Sadrazam Kamil Paşa ile oğlu Sait Paşa ve etrafındaki bazı Arnavut, Arap kökenli mebuslar ile gerici hocalarında 31 Mart Ayaklanmasının gerçekleşmesinde yardımları olmuş, ayrıca İngiliz ajanları, İngiliz basını ve İngiliz elçisi tarafından da desteklenmiştir. Avcı Taburlarındaki askerlerin önemli bir bölümü ile isyancıların başı olarak ortaya çıkan Hamdi Çavuş’un Arnavut olması, isyancıların işlerini kolaylaştırmıştır. Ayrıca ayaklanan bu asilere destek verenlerin diğer bir amaçlarının da Arnavutluğu Osmanlı topraklarından ayırmak olduğu anlaşılmaktadır.

 Sonuçta, İstanbul’da Harbiye’de Taşkışla ile Taksim’de bulunan Topçu Kışlasında ki Avcı Taburlarındaki askerlerin gerici yayın ve yobazların tahriki ile ayaklanmaları sonunda 31 Mart Olayı gerçekleşmiştir. Ayaklanma sırasında bir kısım Mebus (Milletvekili) ve Osmanlı Nazırları (Bakan) ile mektepli (Harp Okulu mezunu) subaylar öldürülmüş, Ancak Kurmay Başkanlığını Yüzbaşı Mustafa Kemal’in yaptığı Selanikten gelen Hareket Ordusu tarafından devletin bekasını ilgilendiren bu önemli irticai ayaklanma bastırılmıştır. Hareket Ordusunun planlı, disiplinli ve bilgili yönetilmesi, muhtemel bir felaketi önlemiştir.

 Ayaklanmanın bastırılmasında gelecekte Türklerin kaderini değiştirecek komutan ve devlet adamı olacak olan Mustafa Kemal (Atatürk), İsmet İnönü, Kazım Karabekir, Enver Paşa ve Fevzi Çakmak gibi genç kurmay subayların önemli katkıları olmuştur. Yerinde ve doğru kararlarla kolay ve çabuk bastırılmıştır. Özellikle kan dökülmemesi için büyük özen gösterilmiştir.

 Harekât Ordusu ayaklanmayı bastırmak üzere İstanbul’a gelmeden önce, Sadrazam Kamil Paşa, Ali Kemal, Derviş Vahdeti gibi şahıslar, yabancı memleketlere ve Anadolu’ya kaçmışlardır. Asilerin liderliğini yapan Arnavut asıllı Mebus İsmail Kemal ise İngiliz bayrağı taşıyan bir Yunan vapuru ile Yunanistan’a iltica etmiştir.

 31 Mart isyanının askeri ve siyasi hayatımızda tahripleri büyük olmuştur. Büyük ümitlerle kurulan Meşrutiyet rejiminin sonucu alınmadan nihayet bulmuştur. Dönemin Padişahı II. Abdülhamit ile Sadrazam Hüseyin Hilmi Paşa, ayaklanmaya karşı yeterli önlem alamamış olayı bir nevi kendi akışına bırakmıştır. II. Abdülhamit tahttan indirilip yerine V. Mehmet Reşat getirilmiştir.

 Ayaklanma sırasında 49 şehit, 82 yaralı verilmiş, asilerden ise 400 civarında kişi ölmüş, 700 civarında yaralanmıştır. Osmanlı Harp Divanı; 31 Mart ayaklanmasın da suçlu gördüğü 49 kişiyi asmak suretiyle idam kararı vermiştir. İdam edilenlerin içinde ayaklanmanın elebaşlarından Volkan Gazetesi sahibi Derviş Vahdet’te bulunmaktaydı.

 Geçmişte meydana gelen, devletin ve milletin geleceğine kast eden devlet ve rejim düşmanı bu gibi irticai ve ayrılıkçı ayaklanmaları yapanlar, teşvik ve tahrik edenler en ağır şekilde cezalandırılmasına rağmen günümüzde bu kanlı olaylardan yeteri kadar ders alınmadığı düşünülmektedir.

 Mürteciler ile din ve şeriat perdesi altında bağımsız bir Kürt devleti kurulmasını isteyen ayrılıkçı Kürtlerin, yukarda ki ayaklamaları; Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde, Avrupa’ya yönelmeği engellemek, devleti çağ dışı bırakmak, ordu ve kamu kuruluşlarında ıslahat ve yeniliklerin yapılmasına mani olmak… İlim ve teknikte ilerlemelerin önüne geçmek, İslami bir Kürt devleti kurmak ve menfaatlerini kaybetmemek amacıyla yurt dışından da destek almak suretiyle yaptıkları değerlendirilmektedir.

 31 Mart Ayaklanmasına neden olan gericiler; halkın ve askerin dini duygularını tahrik etmiş, kanlı bir ihtilalın körükleyicisi ve destekleyicisi olmuşlardır. Avcı Taburlarındaki eratın isyana katılmalarında, komutanlarının ihmal ve gafletleri de sebep olmuştur. 31 Mart Vaka’sı, tarihimizin kanlı sayfalarından birisidir. Dini hislerin ve mukaddesatın, hasis menfaatler uğruna insafsızca ve haince sömürülmesi sonucunda meydana gelmiştir. Bu olay, cehalet ve taassubun; çağdaşlığa, ilme, gelişmeye, hürriyet ve aydınlığa karşı baş kaldırışıdır.

 31 Mart Olayı, tipik bir gericilik ve irtica olayıdır. Ordu tarafından bastırılmış, ancak kökü kazılmış değildir.15 Şubat 1925 tarihinde meydana gelen Şeyh Sait Olayı ile 23 Aralık 1930 tarihinde vuku bulan Menemen (Kubilay) hadisesi, 31 Mart ayaklanmasının devamı niteliğinde olduğu değerlendirilmektedir.

Saygılarımla…

KAYNAKÇA

 Celâl Bayar; Ben de Yazdım, c.I, İstanbul, 1965.

Cihat Akçakayalıoğlu; Atatürk, Komutan, İnkılâpçı ve Devlet Adamı Yönleriyle, Gnkur. ATASE Bşk.lığı Yayınları, Ankara, 1988.

Doğan Avcıoğlu; 31 Mart Yabancı Parmağı, Ankara, 1969.

Prof. Dr. Enver Ziya Karal; Osmanlı Tarihi, IX. Cilt, (1908-1918), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1996.

Prof. Dr. Enver Ziya Karal; Osmanlı Tarihi, V.Cilt, 6ncı Baskı, Nizam-ı Cedit ve Tanzimat Devirleri (1789-1856), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1994.

Ergun Poyraz; Tarikat, Siyaset, Ticaret ve Cinayet, Haziran 2007, İstanbul.

Ecvet Güresin; 31Mart İsyanı, Habora Kitapevi Yayınları:59, İstanbul 1969.

Prof. Dr. Fahir H. Armaoğlu; Siyasi Tarih (1789-1960), İkinci Baskı, Ankara 1973.

Hikmet Çetinkaya; Kubilay Olayı ve Tarikat Kampları, Çağdaş Yayınları, İstanbul Mart 1995.

Hilmi Kamil Bayur; Sadrazam Kamil Paşa, Ankara 1954.

Hasan Amca; Doğmayan Hürriyet, İstanbul, 1958.

İsmet İnönü; İnönü’nün Hatıraları, Genç Subaylık Yıllarım, 1884-1918, Yay: Sabahattin Selek, İstanbul, 1969.

İsmail Hami Danişment; 31 Mart Vak’ası, İstanbul, 1974.

Ordinaryüs Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı; Büyük Osmanlı Tarihi, V.Cilt, 6ncı Baskı, 1975.

İzzettin Çopur (E. Alb.): Şeyh Sait İsyanı’nın (13 Şubat-31 Mayıs 1925) İrtica ile İç ve Dış Etkenler açısından Değerlendirilmesi. Gnkur. ATASE Bşk.lığı Yayınları, Stratejik Araştırma ve Etütler Bülteni, Sayı:1, Eylül 2001, Yıl:1. Ankara-2001

İzzettin Çopur (E. Alb); Menemen (Kubilay) Olayı ve Bu Olayda Güvenlik Güçlerinin Hareket Tarzları, Gnkur. ATASE Bşk.lığı Yayınları, Stratejik Etütler Bülteni, Sayı: 94, Eylül 2000, Yıl: 34, Ankara-2000.

Kemal Atatürk Nutuk (1919-1927); Atatürk Araştırma Merkezi, Bugünkü Dille Yayına Hazırlayan Prof. Dr. Zeynep Korkmaz, Ankara 2000.

Kazım Karabekir; İttihat ve Terakki Cemiyeti (1896-1909) Neden Kuruldu Nasıl Kuruldu Nasıl İdare Olundu, Yazılış Tarihi: 1945-İstanbul, Yayımlayan Prof. Faruk Özerengin -Emel Özerengin, İstanbul 1982.

Mustafa Baydar; 31 Mart Vak’ası, İstanbul 1955.

Mustafa İslamoğlu; Şeyh Sait Ayaklanması, Denge Yayınları 97, İstanbul Şubat 1998,

Sadi Borak; “31 Mart Vaka’sının Çıkış Nedenleri Üzerine Çeşitli Yorumlar ve Atatürk ve Hareket Ordusu Üzerine Orgeneral İzzettin Çalışların Bir Makalesi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c. VIII/23, Ankara, 1992.

Samiha Ayverdi; Türk Tarihinde Osmanlı Asırları, c. III, 2.Baskı, İstanbul, 1981.

Prof. Dr. Sina Akşin; Şeriatçı Bir Ayaklanma 31 Mart Olayı, İmge Kitapevi Yayınları, 3. Baskı, Kasım 1994 Ankara.

Doç. Dr. Sina Akşin; 100 Soruda Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1980.

Vural Savaş; Dip Dalgası, Bilgi Yayınları,  Şubat 2006, Ankara.

Dr. Zekeriya Türkmen; Harekât Ordusu ve Kurmay Yüzbaşı Mustafa Kemal, Gnkur. ATASE Bşk.lığı, Ankara Gnkur. Basımevi 1999.

Gnkur. ATASE Bşk.lığı Arşivi; Klasör No: 35, Dosya No: 2, Fihrist: 2-1.

Gnkur. ATASE Bşk.lığı Arşivi; Klasör No: 35, Dosya No: 2, Fihrist: 11-2.

Hürriyet Gazetesi; 7 Eylül 2008 Tarihli Nüshası, “MAHYA” Başlıklı Belgesel Yazı.

www.izzettin çopur.com.tr.

Tr. wiki.pedia.org/wiki/Patrona Halil İsyanı.

http: // tr.wikipedia.org /wiki/ ile http: www.degisti.com